Orðrétt segir Þórbergur Þórðarson í Ofvitanum “…..Ég vildi vekja athygli lesenda minna á því, hvílíkir þekkingar- og stemmningarbrunnar eru byrgðir því fólki sem alla sína ævi hefur verið svo önnum kafið í yfirborðssmálunum lífsins, að það hefur aldrei gefið sér tíma til þess að lesa hús.”

Já, “að lesa hús”

Þegar arkitekt skoðar hús þá gerir hann það eins og þegar vínsmakkari er að velta fyrir sér víni. Meðan vínið er smakkað, les arkitektinn húsið. Hann les það eins og bók. Og það er ekki fræðibók heldur bók með söguþræði. Hann les hlutföllin og það sem húsið hefur að segja við hann. Hann les sneiðingar og grunnmyndir. Hann les hvernig rýmin hanga saman og spyr hversvegna? Arkitektinn veit að hús eru ekki hluti af “yfirborðssmámunum lífsins”.

Arkitektinn spyr húsið spurninga og húsið svarar þeim flestum. Hann spyr hvernig húsið er notað? Hvaða hlutverki það gegndi í upphafi? Arkitektinn spyr hvað húsið segir honum? Hann spyr hvað húsið minni hann á? Hann spyr fyrir hvern það var byggt?  Hann spyr um félagslega stöðu eigenda og notenda hússins? Hann spyr af hverju húsið sé á þessum stað? Og af hverju það sé af þessari stærð? Af hverju það sé ekki hærra eða lægra?. Hann spyr sig hvernig honum líði í návist hússins og inni í því? Hann spyr hvaða áhrif húsið hafi á umhverfið og hegðun fólks í húsinu og umhverfis það? Hann spyr fyrir hvað húsið standi?

Hann veltir fyrir sér hvað húsið hafi kostað og hver hafi borgað og hvaðan peningarnir komu? Hann setur húsið í byggingarlistalegt- og skipulagslegt samhengi. Hann veltir framtíð hússins fyrir sér. Hann veltir fyrir sér rýmum og mössum og andstæðum. Litir, hlutföll og mælikvarðar fanga athygli arkitektsins. Arkitektinn gerir sér grein fyrir taktinum, hrynjandanum og tónlistinni í húsinu, efnisvali og uppbyggingu.

Allt eru þetta sígildar spurningar og vangaveltur sem koma í hug arkitektsins þegar hann stendur frammi fyrir húsi. Þetta er eins og að skoða málverk. Málverkið talar til áhorfandans. Þetta er m.a. þetta sem gerir arkitektúr svona spennandi.

Arkitektúr er ekki bara spurning um ljótt eða fallegt eins og flestir halda, heldur miklu, miklu, miklu meira.

Börnum er kennt að lesa skrifaðan texta. Það þarf líka að kenna þeim að lesa teiknuð hús og það á að gerast í grunnskólanum. Besta aðferðin til að læra að lesa hús er að teikna fríhendis það sem fyrir augu ber og ræða um hús við félaga sína og leiðbeinanda. Þeir “þekkingarbrunnar” sem þarna er að finna má ekki byrgja lengur. Fólk má ekki vera “svo önnum kafið í yfirborðssmámunum lífsins” að það gefur sér ekki tíma til þess að læra að lesa hús.

En það er ekki hægt að lesa öll hús. Vondu húsin eru eins og vondar bækur. Þær eru skrifaðar af vondum rithöfundum og eru ólæsilegar.

Myndin hér að neðan er sýnir Hörð Ágústsson listmálara og fræðimann upplýsa hóp manna um Natan Olsen húsið í kvosinni. Hörður les þarna húsið upphátt fyrir hóp manna sem fylgjast með af áhuga.

Myndin er tekin af Stefáni Erni Stefánssyni arkitekt fyrir einum 25-30 árum.