Það er sérlega ánægjulegt þegar „leikmenn“ tjá sig um arkitektúr skipulag og staðarprýði af þekkingu og ástríðu. Þetta er það sem við þurfum, almennan upplýstan notanda umhverfisins sem segir sína skoðun. Notandur sem eru gagnrýnir og lausnamiðaðir.

Arkitektúr og skipulag er allt of mikilvægt svið að það sé óhætt að láta arkitekta og stjórnmalamenn eina um málið.

 Einn þeirra leikmanna  sem eru virkir í umræðunni um arkitektúr og skipulag er Páll Torfi Önundarson, yfirlæknir og prófessor sem skrifaði eftirfarandi grein í Morgublaðið fyrir nokkrum dögum. Þetta er athyglisverður og skemmtilegur lestur sem ég mæli með.

Hörputorg og Hafnargarðurinn?

París

Flestu fólki líkar vel við miðborg Parísar. Skyldi það vera tilviljun? Nei, ástæðan er sú að borgin var skipulögð með það fyrir augum að hún væri harmónísk, þ.e. að byggingar féllu að hver annarri með ákveðnu mynstri, sem George-Eugene Haussmann sagði fyrir um. Sem dæmi var ætlast til þess að byggingar sem stæðu hlið við hlið væru sex hæðir og svalir væru á 3. og 6. hæð. Verslanir á 1. hæð og góðar íbúðir fyrir ofan. Arkitektar og verktakar gátu ekki leyft sér, að byggja hvað sem þeim sýndist á úthlutaðri lóð.

Reykjavík

Reykjavík byggðist upp frá lokum átjándu aldar en eiginlegt götuskipulag varla fyrr en um 100 árum síðar. Vegna lágrar sólstöðu og skuggavarps voru menn framan af á því að hús ættu varla að fara yfir 3-4 hæðir. En hér var enginn Haussmann og er ekki enn þótt markir merkismenn hafi lagt til byggingasögu Reykjavíkur. Byggðin varð því sundurleit en samt nokkuð í samræmi við 4 hæða hugmyndina innan gömlu Hringbrautarinnar, sem hér er til umfjöllunar.

Verktakaskipulag

Eftir síðari heimsstyrjöld varð breyting og svo virðist sem vaxandi stefnuleysi hafi ráðið för en að verktakar hafi fengið að valsa frjálslega um. Verktakar tóku að byggja hús sem harmónera mörg hver ekki við umhverfið, þ.e. gömlu byggðina, auk þess sem ekki hefur verið gætt að því að tryggja mannlíf í miðborginni með brottflutningi verslunar og íbúa þaðan.

Mætti lesandinn ímynda sér hvernig Reykjavík liti út ef ekki væri Morgunblaðshöllin og nýbyggingar við hana, Landssímahúsið við Austurvöll, viðbótin við Útvegsbankahúsið (Héraðsdóm) og svarta furðuverkið á Lækjartorgi. Í staðinn væru lægri og smærri hús í samræmi við gamla umhverfið í kring. Ímyndið ykkur Ingólfstorg. Sá sem þetta ritar sér birtuna og sólina streyma inn í götur og torg ef ekki væru þessi hús. Hann fagnar því einnig, að endurbyggð voru gömul hús við Lækjartorg eftir brunann mikla og að forðað var niðurrifi gamalla húsa á mótum Skólavörðustígs og Laugavegar þar sem verktakar höfðu stórvaxnar hugmyndir. Á sama tíma jókst því miður skuggavarpið í Skuggahverfinu vegna nýrra háhýsa.

Hvar er Haussmann?

En áfram skal byggja og enn eru N.N. verktakar á ferð. Enginn veit hverjir þeir eru eða hver gaf þeim valdið. Þeir tilkynna bara fyrirætlanir sínar. Skipulagsyfirvöld og kjörnir fulltrúar almennings segjast engu ráða vegna furðulegrar skaðabótaskyldu gagnvart verktökunum. Hver leyfði kjörnum fulltrúum að gefa frá sér vald og ábyrgð? Birtar hafa verið myndir af fáránlegum hugmyndum að hóteli við Lækjargötu þar sem langeldurinn stóð. Og nú síðast birtist risavaxið deiliskipulag sunnan við Hörpu, sem augljóslega mun loka sjónlínum úr miðborginni að Hörpunni og Esjunni. Maður sýpur hveljur og veltir því fyrir sér hvort við Reykvíkingar getum virkilega ekki fundið einhvern Haussmann? Kaupstaðurinn á að vera fagur og mannvænn þótt vissulega þurfi að tryggja að hann sé ekki dautt safn gamalla húsa.

Tillaga

Á myndinni efst  er fyrirliggjandi deiliskipulag sunnan við Hörpu, ég kalla það Hörpuborg. Byggingarmagn Hörpuborgar er 62.000 fermetrar eða jafn stórt og fyrri áfangi fyrirhugaðra nýbygginga Landspítalans, sem sprengja á niður í gömlu Hringbrautina (annað byggingarslys í uppsiglingu, sem ég hef fjallað um áður og bent á lausn á). Ég er talsmaður þess að reist verði hótel við Hörpuna á norðvesturbakka lóðarinnar en tillaga mín er sú að ekki verði byggt austanvert á lóðinni frá Hörpu að Lækjartorgi og að svarta húsið á Lækjartorgi verði rifið. Holan við Hörpuna verði notuð að hluta til þess að hleypa Geirsgötu í stokk neðanjarðar/sjávar og undir hótelbygginguna eða komi upp sunnan við hótelið. Með þessum hætti myndast stórt torg, Hörputorg, sem væri gönguleið frá Hörpu alveg að Lækjartorgi og myndi kallast á við Arnarhól (sjá mynd 2) og myndi nýtast til mannfagnaða borgarbúa. Gamli hafnargarðurinn fengi að standa á Hörputorgi og etv yrði Lækurinn opnaður á ný. Útsýni að Hörpu og Esjunni og frá Hörpunni að Lækjargötu væri tryggt. Íhuga ætti að auki að minnka byggingarmagn á suðvesturhluta lóðarinnar og setja þar niður smærri og lægri byggingar. En stóru húsin, þ.m.t. höfuðstöðvar Landsbankans, verði utan gamla kaupstaðarins.

Höfundur er læknir, áhugamaður um fegurð og mannlíf í gömlu Reykjavík.

Mynd 2. Holan við hörpuna yrði notuð fyrir Geisgötu sem yrði neðanjarðar og gamli hafnarkanturinn fléttaður inn í Hörputorg sem samnýttist Arnarhól.