(Þessi ræða var flutt á fundi Stjórnarskrárfélagsins 4. maí 2012. Umræðuefnið var 39. gr. í tillögum stjórnlagaráðs um tilhögun kosninga til Alþingis, sjá hér.)

Fundarstjóri, fundargestir:

Hlutverk okkar hér er að ræða 39. gr. frumvarps stjórnlagaráðs um kosingar til Alþingis.

Það er sannfæring mín að eitt erfiðasta og viðkvæmasta viðfangsefnið við breytingar á stjórnarskránni verði mótun kosningakerfis til Alþingis. Hver og einn þingmaður vill gjarnan telja sig geta tekið skynsama og rökrétta afstöðu, – en það getur verið erfitt þegar að því kemur.

Við síðustu kosningar lögðum við Framsóknarmenn mikla áherslu á lýðræði og réttlæti fyrir okkur öll. Því ætluðum við að ná fram með því að setja lýðveldinu nýja stjórnarskrá, stjórnarskrá sem tryggði sjálfstæði Alþingis og setti framkvæmdavaldinu skorður.

Megináherslur okkar voru að ný og nútímaleg stjórnarskrá yrði samin þar sem aðskilnaður löggjafar-, dóms- og framkvæmdavalds yrði skerptur til muna. Því ættu ráðherrar ekki að gegna þingmennsku og ráðning hæstaréttardómara að vera aðskilin frá framkvæmdavaldinu. Beint lýðræði yrði aukið og oftar leitað til þjóðarinnar um álit hennar á einstökum málum. Eignarhald þjóðarinnar á auðlindum sínum yrði tryggt í stjórnarskrá. Mannréttindi yrðu ætíð í hávegum höfð og þess gætt að allir þegnar gætu haldið reisn sinni. Brýnt væri að tryggja sjálfstæði fjölmiðla, sem oft eru nefndir fjórða valdið.

Hvað aðrar tillögur stjórnlagaráðsins varðar, hef ég reynt að nálgast þær á grundvelli framsóknar- og samvinnustefnunnar. Þar legg ég annars vegar til grundvallar stefnuskrá flokksins fyrir síðustu kosningar og þau markmið með stjórnarskrárbreytingum sem þar komu fram og hins vegar grunngildi Framsóknarflokksins og samvinnuhreyfingarinnar. Þar segir að fólk geti náð meiri árangri með því að vinna saman en sem einstaklingar, að eina leiðin til að tryggja sanngirni í samfélaginu sé að dreifa valdi, án tillits til auðs, stéttar, kyns eða hörundslitar og að manngildi sé ætíð sett ofar auðgildi.

Þessi gildi endurspeglast síðan í áherslu á sjálfsábyrgð hvers og eins, lýðræðislegum vinnubrögðum, jafnrétti þar sem hver einstaklingur hefur eitt atkvæði, sjálfstæði, mikilvægi menntunar og upplýsingar til allra hagsmunaaðila, samvinnuanda og umhyggju manna fyrir samfélaginu sem þeir starfa í.

Er það ekki kjarninn í tillögu stjórnlagaráðsins um kosningar til Alþingis? Í greininni segir m.a.:“Atkvæði kjósenda alls staðar á landinu vega jafnt…Þingsætum skal úthluta til samtaka frambjóðenda þannig að hvert þeirra fái þingmannatölu í sem fyllstu samræmi við heildaratkvæðatölu. Í lögum skal mælt fyrir um hvernig þingsætum skuli úthlutað til frambjóðenda út frá atkvæðastyrk þeirra.“

Sumir hafa túlkað hugtakið einn maður – eitt atkvæði sem jafnt vægi atkvæða þar sem hver og einn þegn þjóðfélagsins hafi sömu pólitísku áhrif. Ég er þó þeirrar skoðunar að pólitískt jafnrétti sé ekki aðeins jafnt atkvæðavægi eins og umræða hér á landi hefur mikið einkennst af, heldur einnig jafnræði til að ná árangri í kosningum og jafnræði til að hafa áhrif á löggjöf og landsstjórn.

Í kosningunum 2003 var í fyrsta skipti kosið skv. núverandi kosningakerfi. Markmið þessa kerfis voru margvísleg. Því var ætlað að jafna áhrif einstakra kjósenda, en um leið að tryggja að jafnræðið á landsvísu héldist og þingmannafjöldi flokka væri í hlutfalli við atkvæðamagn þeirra. Með breytingu á kjördæmaskipan var ætlunin að tryggja ákveðið landfræðilegt jafnvægi en um leið ákveðið jafnræði með kjördæmunum, að þau yrðu stór og með fjölbreytta innbyrðis hagsmuni þannig að þröngt hagsmunapot myndi ekki ráða ferðinni.

Þessum markmiðum hefur að mörgu leyti verið náð.

Misvægið hefur farið minnkandi og mun minnka enn frekar við alþingiskosningarnar 2012 þegar þingmaður mun flytjast frá NV-kjördæmi til Suðvesturkjördæmis. Þingmannafjöldi er í hlutfalli við atkvæðamagn sbr. að eftir kosningarnar 2009 var minn flokkur með 14,8% atkvæða og 14,3% þingmanna.

Í mínu kjördæmi, Suðurkjördæmi, má t.d. finna ekki bara marga af fallegustu stöðum landsins, heldur einnig þéttbýli og dreifbýli, vaxtar- og samdráttarsvæði, öflugar sjávarbyggðir og sterkustu landbúnaðarhéruð landsins, fjölbreyttan iðnað og mikla ferðaþjónustu.

Mikill þrýstingur er þó að jafna misvægi atkvæða einstakra kjósenda líkt og kom fram á þjóðfundinum og auka pólitískt jafnrétti með tilliti til landfræðilegrar stöðu. Að sama skapi er mikil tortryggni gagnvart frekari breytingum hjá kjósendum víða um land.

Af hverju er það?

Meirihluti þjóðarinnar býr á höfuðborgarsvæðinu. Þar má finna Alþingi, alla stærstu fjölmiðla landsins, alla stjórnmálaflokkana, öll megin hagsmunasamtökin, helstu fjármála- og stjórnsýslustofnanir og öll ráðuneytin. Þetta endurspeglast ekki hvað síst í öflun og eyðslu opinbers fjár sem er höfuðborgarsvæðinu ótvírætt í hag á meðan hlutfallið milli tekjuöflunar og ráðstöfunar er landsbyggðinni í óhag. Í könnun Vífils Karlssonar á ráðstöfun opinberra fjármuna árið 2002 kom fram að 75% opinbers fjár er ráðstafað í Reykjavík meðan aðeins 42% fjárins er aflað þar.

Frekari samþjöppun pólitísks valds í höfuðborginni með jöfnun atkvæða myndi þannig hugsanlega fela í sér minni pólitíska mismunun í orði, en áframhaldandi efnahagslega og pólitíska mismunun á borði.

Er það lýðræðislegra? Er það sanngjarnara? Tryggir það frekar jafnræði þegnanna? Er það í anda samvinnunnar?

Dr. Phil, uppáhaldssjónvarpslæknir minn, sagði einu sinni sem oftar að svarið við djúpum spurningum á borð við þessar væri oft að finna í annarri spurningu: „Hvernig er þetta að virka fyrir þig?“

Hér ætla ég að fá nota orðið „þú“ sem samnefnara fyrir mig og aðra íbúa landsbyggðarinnar.

Þetta misvægi atkvæða hefur ekkert virkað.

Núverandi misvægi atkvæða hefur ekki dregið úr samþjöppun valds og áhrifa hér á höfuðborgarsvæðinu. Við þingmenn landsbyggðarkjördæmanna höfum mátt okkar lítils gagnvart rökum um hagræðingu og hagkvæmni í stjórnsýslunni sem endurspeglast meðal annars í fækkun opinberra starfa hringinn í kringum landið og átakanlegum niðurskurði heilbrigðisþjónustunnar eftir hrun.

Er því ekki kominn tími til að hætta berja hausnum við steininn? Er ekki réttar að taka umræðuna um leiðréttingu mismunar alla leið? Umræðuna um pólitískt jafnrétti?

Virða jafnræðisreglu stjórnarskrárinnar, – sem er nánast samhljóða tillögum stjórnlagaráðsins?

Það gerum við með ákvæðum í stjórnarskrá um jafnt vægi atkvæða.

En einnig með ákvæðum í stjórnarskrá um aukið sjálfræði sveitarfélaganna, dreifingu stjórnsýslustofnana og ráðuneyta um land allt, sanngjarna dreifingu opinberra fjármuna í samræmi við öflun þeirra og með því að staðsetja Alþingi einnig út á landi.

En nánast ekkert af þessu má finna í tillögum stjórnlagaráðs.

Við hefðum þá kannski einhvern vopn til að verjast brynjuðum talsmönnum hagkvæmni og hagræðingar, – „Sorrí, – en þetta stendur í stjórnarskránni og eins og þú veist þá eigum við að virða stjórnarskránna. Meira að segja Landsdómur sagði það.“

Ef við eigum að leiðrétta mismunun þá verðum við að horfast í augu við alla mismunun, allt ójafnræði, alla ósanngirni, allan lýðræðis- og áhrifahalla – ekki bara það sem hentar okkur og okkar hagsmunum hverju sinni.

Eru menn tilbúnir til þess?

Eru menn tilbúnir til að byggja betra samfélagi á grunni samvinnunar?

Ég er tilbúin til þess.

Fyrir Alþingiskosningar 2009 lagði Framsóknarflokkurinn áherslu á lýðræði og réttlæti fyrir okkur öll.  Því ætluðum við að ná með því að setja lýðveldinu nýja stjórnarskrá sem tryggði sjálfstæði Alþingis og setti framkvæmdavaldinu skorður.

Megináherslur okkar voru að ný og nútímaleg stjórnarskrá yrði samin þar sem aðskilnaður löggjafar-, dóms- og framkvæmdavalds yrði skerptur til muna. Því ættu ráðherrar ekki að gegna þingmennsku og ráðning hæstaréttardómara að vera aðskilin frá framkvæmdavaldinu.  Beint lýðræði yrði aukið og oftar leitað til þjóðarinnar um álit hennar á einstökum málum.  Eignarhald þjóðarinnar á auðlindum sínum yrði tryggt í stjórnarskrá. Mannréttindi yrðu ætíð í hávegum höfð og þess gætt að allir þegnar gætu haldið reisn sinni.  Brýnt væri að tryggja sjálfstæði fjölmiðla, sem oft eru nefndir fjórða valdið.

En hvar stöndum við nú?

Löng barátta
Framsóknarmenn hafa lengi barist fyrir grundvallarbreytingum á stjórnarskránni. Í ríkisstjórn Sjálfstæðismanna og Framsóknar gaus upp mikill ágreiningur um breytingar á stjórnarskránni fyrir kosningarnar 2007.  Þá var ekki hvað síst tekist á um auðlindaákvæðið og synjunarvald forsetans.  Bitur reynsla okkar framsóknarmanna af því ferli leiddi til hugmyndarinnar um sérstakt stjórnlagaþing sem yrði skipað þjóðkjörnum fulltrúum.  Aðeins þannig sáum við fram á að hægt yrði að ná fram jafn víðtækum breytingum á stjórnarskrá Íslands í átt að auknu lýðræði og réttlæti og okkur dreymdi um.  Á flokksþingi árið 2009 var því samþykkt tillaga um sérstakt stjórnlagaþing í þeirri von að átök á milli einstaklinga, hópa og stjórnmálahreyfinga og hremmingar undanfarinna ára byrgðu ekki sýn til framtíðar.

Mjög brösuglega hefur gengið að ná þessum markmiðum og er skemmst að minnast ógildingar Hæstaréttar á kosningu til stjórnlagaþings.  Mjög skiptar skoðanir hafa verið á milli þingmanna um ferlið í framhaldinu. Niðurstaða meirihluta Alþingis var að skipa stjórnlagaráð sem hefur skilað af sér tillögum um nýja stjórnarskrá. Er nú stefnt að því að tillögur stjórnlagaráðs verði lagðar fyrir þjóðina í þjóðaratkvæðagreiðslu ásamt tilteknum grunnspurningum sem gætu aðstoðað þingmenn við úrvinnslu tillagna stjórnlagaráðs.

Af hverju breyta stjórnarskránni?
Í átökunum um þetta ferli getur verið auðvelt að gleyma sér og tapa sjónar á því hver markmiðin eru með breytingum á stjórnarskránni. Við breytum ekki bara breytinganna vegna. Við breytum til að ná fram ákveðnum markmiðum um betri stjórnskipun, betra samfélag, aukið lýðræði og aukið réttlæti.

Ég hef reynt að nálgast tillögur stjórnlagaráðsins á grundvelli framsóknar- og samvinnustefnunnar.  Þar legg ég annars vegar til grundvallar stefnuskrá flokksins fyrir síðustu kosningar og þau markmið með stjórnarskrárbreytingum sem þar komu fram og hins vegar grunngildi Framsóknarflokksins og samvinnuhreyfingarinnar. Þar segir að fólk geti náð meiri árangri með því að vinna saman en sem einstaklingar, að eina leiðin til að tryggja sanngirni í samfélaginu sé að dreifa valdi, án tillits til auðs, stéttar, kyns eða hörundslitar og að manngildi sé ætíð sett ofar auðgildi.

Þessi gildi endurspeglast síðan í áherslu á sjálfsábyrgð hvers og eins, lýðræðislegum vinnubrögðum, jafnrétti þar sem hver einstaklingur hefur eitt atkvæði, sjálfstæði, mikilvægi menntunar og upplýsingar til allra hagsmunaaðila, samvinnuanda og umhyggju manna fyrir samfélaginu sem þeir starfa í. Undir þetta er svo tekið í grundvallarstefnuskrá Framsóknarflokksins um að byggja þjóðfélag á grunngildum lýðræðis, persónufrelsis, jafnræðis og samfélagslegrar ábyrgðar.  Þar sem við berjumst fyrir mannréttindum og höfnum hvers konar mismunun.

Þessi gildi vil ég sjá endurspeglast í nýrri stjórnarskrá.

Samvinnuverkefni
Endurritun stjórnarskrár hlýtur alltaf að vera samvinnuverkefni. Líkt og einstakir meðlimir stjórnlagaráðs þurftu að láta af ítrustu kröfum sínum í einstökum málum til að ná sátt þurfa einstakir þingmenn og þingflokkar, sem og þjóðin öll að gera slíkt hið sama. Stjórnarskrá lýðveldisins getur aldrei orðið stefnuyfirlýsing einstakra flokka og hún má heldur ekki taka mið af einstökum dægurmálum, hversu brýn sem þau eru.

Hún þarf að vera rammi um samfélag okkar til framtíðar.

Fyrir okkur öll.

(Greinin birtist fyrst í DV 2. maí 2012)

Ég dvaldi í tvo mánuði á meðgöngudeild Landspítalans sumarið 2006 vegna fyrirsætrar fylgju og blæðinga.  Yngri dóttir mín fæddist svo með keisaraskurði nokkrum vikum fyrir tímann.

Þetta var einkennilegur tími.  Erfiður tími.  Eftirminnilegur tími.

Konur komu og fóru.  Sumar stoppuðu stutt, aðrar í nokkrar vikur.

Fréttir utan deildarinnar hættu að skipta máli.  Mestu máli skipti baráttan innan dyra.  Á hverju kvöldi og hverjum morgni tékkaði ég á hreyfingum hjá dóttur minni.

Ég gleymi aldrei þegar herbergisfélagi minn kom inn eitt kvöldið og sagði: „Það var barn að deyja.“ Ég spurði: „Hvernig veistu?“  og hún svaraði: „Þær voru að kveikja á kerti.“

Starfsfólkið sagði ekki orð heldur sinnti okkur af sömu umhyggju og alltaf.

En þetta kvöld var mikil kyrrð yfir öllum á deildinni.

Við vorum allar minntar á af hverju við vorum þarna.

Að þetta snérist um líf og dauða.

———–

Ég vil því hvetja alla til að styðja við Styrktarfélag Líf sem safnar nú fyrir betri aðstöðu fyrir konur sem fæða andvana börn ásamt meistaraflokki kvenna í Val.

Hægt er að hringja í síma 9081515 og gefa 1500 kr. eða mæta á styrktarleikinn hjá Valskonum 2. maí.

Fyrir stuttu kvaddi ég gamla vini.  Þau voru að flytja erlendis og höfðu ekki í hyggju að snúa aftur.  Staðan á Íslandi var rædd.  Fleiri vinir sögðu að þeir væru að íhuga að fara.  Allt barnafólk með góða menntun, í vinnu og búsett á höfuðborgarsvæðinu.

Allir nefndu baslið við að halda í húsnæðið, reka bílinn og borga tómstundir fyrir börnin.  Húsnæðislánakerfið væri í rugli, verðtryggðu lánin hækka bara og hækka, launin duga varla til að standa undir lágmarksframfærslu og afborgunum, og áherslan virðist vera á að refsa fólki fyrir að standa í skilum, – hvað þá að eiga börn.

Samanburður við vini þeirra erlendis þegar kæmi að launum og lánum væri sláandi.

Einn dæsti og sagði: „Það er hálfeinkennilegt að flokkast sem hátekjufólk, starfandi við kennslu hjá ríkinu.  Greiða aukalega í skatt, fá nánast engar vaxta- eða barnabætur með þrjú börn og ná ekki endum saman í alltof lítilli íbúð og fimm ára gömlu fólksbíl.  Hvaða framtíð er eiginlega á Íslandi?“

Allt misskilningur?
Ég var mjög hugsi eftir þetta samtal og birti pistil um þetta á vefsíðu minni.  Viðbrögðin voru margvísleg.  Margir bentu á Evrópusambandið og evruna sem lausn á meðan aðrir töldu að menn ættu nú ekki að kvarta yfir 5 ára gömlum bíl.  Grasið væri ekki alltaf grænna í útlöndum og þingmaður ætti nú ekki að láta svona svartagallsraus frá sér.

Skilaboðin frá núverandi stjórnvöldum eru  mjög svipuð.  Það varð hrun, staðan sé ekkert slæm miðað við það, margir hafa það verr, fólksfækkunin sé ekkert meiri en í síðustu kreppu og þetta sé allt á réttri leið.

Hlutverk þeirra sem stjórna landinu er að hlusta, greina vandann, koma með lausnir og framkvæma þær.  Lausnir sem gera það að verkum að fólk hafi trú á framtíð hér á Íslandi.   Ég hef trú á Íslendingum og getu okkar til að vinna okkur út úr þessu.   Leiðin til þess er ekki  að veifa niðurskurðarhnífnum og hækka skatta. Við vinnum okkur út úr vandanum aðeins með því að taka á skuldavandanum og atvinnusköpun.

Án vinnu verður hvorki vöxtur né velferð og heimili og fyrirtæki sem eru að drukkna í skuldum skapa engin ný störf.  Fyrirtæki sem eru tæknilega gjaldþrota leggja ekki í fjárfestingar, rannsóknir eða þróun og ráða ekki nýja starfsmenn.  Heimili sem eru á mörkum þess að geta greitt skuldir sínar bíða með að endurnýja teketilinn, fara sjaldnar í klippingu og aka eins lengi á gömlu sumardekkjunum og mögulegt er.

Afleiðingin er engin vinna, enginn vöxtur og engin velferð.

Framsóknarlausnir
Þess vegna hefur þingflokkur Framsóknarmanna ítrekað lagt fram tillögur til lausnar á skuldavandanum.  Nú síðast með því að leggja til að skattkerfið verði nýtt til að koma til móts við vanda yfirskuldsettra heimila og takast á við lánsveð og skort á greiðsluvilja.  Auk þess höfum við lagt fram frumvarp um 4% þak á hækkun verðtryggingar á meðan við leitum leiða til að afnema verðtryggingu á neytendamarkaði og lækkum vexti.

Samhliða aðgerðum til lausnar skuldavandans verður að grípa til aðgerða til atvinnusköpunar.  Grunnurinn að því eru nær 50 tillögur til sköpunar 12 þúsund nýrra starfa sem þingflokkur Framsóknarmanna hefur lagt fram á Alþingi.  Sköpun meiri verðmæta með vinnu er forsenda hærri launa, betri samkeppnishæfni og aukinnar velmegunar.

Í atvinnusköpuninni verðum við að trúa á getu okkar til að vera sjálfum okkur sem mest nóg.  Við verðum að velta fyrir okkur hvað við getum framleitt hér innanlands í auknu mæli til að búa til störf og spara gjaldeyri.  Mikilvægur þáttur í því er að nýta auðlindir, landið og fólkið okkar á sem bestan máta, – til að skapa framtíð fyrir börnin okkar.

Eftir hörmungar seinni heimsstyrjaldarinnar var það mikil framsýni hjá Íslendingum að beina Marshall aðstoðinni m.a. í uppbyggingu virkjana, vega og sjávarútvegsins og njótum við öll góðs af því enn í dag.  Næstu stóru skref verða að koma landbúnaðinum, sjávarútveginum, bílaflotanum og flugvélunum okkar yfir á innlenda, endurnýjanlega orkugjafa. Sama nálgun þarf að vera í uppbyggingu á innlendri matvælaframleiðslu.  Að við tryggjum að sem mest af íslenskum matvælum verði í matarkörfu okkar, á borðum erlendra ferðamanna sem sækja okkur heim og til útflutnings.

Tökum á skuldunum.  Byggjum upp atvinnu.  Tryggjum þannig velferðina.

Framtíð á Íslandi fyrir okkur öll.

(Greinin birtist fyrst í DV)

Ég og félagar mínir fengum slæma útreið hjá Óttari Guðmundssyni, rithöfundi og geðlækni nýlega í frétt á Visir.is.  Eftir að hafa tjáð sig ítarlega um geðraskanir Egils Skallagrímssonar segir Óttar: „…hann hefði getað orðið dæmigerður framsóknarbóndi og stundað þar grimma eiginhagsmunahyggju, en hann hugsaði alltaf fyrst og fremst um sig sjálfan.“

Mig setti hljóða um stund eftir að hafa lesið þetta.

Í siðareglum lækna er talað um að læknir skuli rækja starf sitt af vandvirkni og samviskusemi án tillits til eigin hagsmuna, persónulegra skoðana, stjórnmála, þjóðernis, trúarbragða, kynþátta, kynferðis, kynhneigðar eða annarra utanaðkomandi áhrifa. Hann skal jafnframt hafa velferð sjúklinga og samfélags að leiðarljósi.

Ég tel tjáningarfrelsi vera eitt af grundvallarréttindum hvers manns. Þannig mun ég standa vörð um rétt hvers og eins til að tjá fordóma sína og andúð á framsóknarmönnum, sama hversu ógeðfellt það kann að vera, – að því gefnu að ekki sé hvatt til refsiverðar háttsemi.

Hins vegar verð ég að gera þá kröfu að aðgát sé höfð í nærveru sálar. Óttar Guðmundsson, læknir og starfsmaður Landspítalans verður því að íhuga hvers konar tilfinning þá sé fyrir framsóknarmann að leita sér aðstoðar hjá honum eftir þessi orð.

Að læknirinn telji hann snarklikkað, siðblint illmenni með alvarlega geðhvarfasýki, sem hugsi alltaf fyrst og fremst um sjálfan sig, – bara vegna stjórnmálaskoðana sinna?

(Ræða flutt á Alþingi 20.9.2010).

Virðulegi forseti. Ég fæ að vitna hér, með leyfi forseta:

„Hrun íslensku bankanna í byrjun október olli einstaklingum hér og erlendis miklu fjárhagslegu tjóni með ófyrirsjáanlegum afleiðingum fyrir allt samfélagið, menntun og menningu, jafnt sem atvinnu og athafnalíf. Hið himinhrópandi ranglæti sem er afleiðing af hruni fjármálakerfisins er það að almennir borgarar sitja uppi með reikninginn. Afar brýnt er að skorið verði úr um ábyrgð stjórnenda og eigenda bankanna annars vegar og stjórnvalda hins vegar á því sem gerðist. Réttlætiskrafan lýtur fyrst og fremst að því að sannleikurinn verði leiddur í ljós, að engum verði hlíft við að horfast í augu við mistök eða misgjörðir ef um slíkt er að ræða og að opinská umræða fari fram um þær ákvarðanir sem ýmist stuðluðu að hruninu eða dugðu ekki til að koma í veg fyrir það. Krafan um réttlæti er oft einnig krafan um makleg málagjöld þeirra sem brotið hafa af sér. En í því hruni sem orðið hefur hér á landi er erfitt að sjá fyrir sér hvers konar málagjöld eru viðeigandi. Sú spurning er samofin spurningunni um það hvernig við sem þjóð sjáum Ísland fyrir okkur sem réttarríki.“

Fjölskyldan ákvað að eyða deginum í leit að kræklingi í Hvalfirðinum.  Tékkað var hvenær háfjara væri, góðum vinum boðið með, stígvél fengin að láni hjá vandamönnum og nesti pakkað í stóra tösku.

Veðurguðirnir voru með á nótunum og fjörðurinn nánast spegilsléttur.

Afrakstur dagsins kominn heim í vaskinn…

Og í pottinn.

Góður dagur að kveldi kominn 🙂

Ég kvaddi fyrir stuttu  gamla vini.  Þau voru að selja allt sitt hafurtask og flytja af landi brott.  Stefna ekki að því að koma aftur heim.

Staðan á Íslandi barst í tal. Fleiri viðstaddir sögðu að þeir væru að íhuga að fara.  Allt barnafólk með góða menntun og í ágætis vinnu.  Allir að basla við að halda í húsnæðið, reka bílinn og borga tómstundir fyrir börnin sín. Húsnæðislánakerfið væri allt í rugli, verðtryggðu lánin hækka bara og hækka, launin duga varla til að standa undir lágmarksframfærslu og afborgunum, og áherslan virðist vera á að refsa fólki fyrir að standa í skilum, – hvað þá að eiga börn.

Samanburður við vini þeirra erlendis þegar kæmi að launum og lánum væri sláandi.

Einn dæsti og sagði: „Það er hálfeinkennilegt að flokkast sem hátekjufólk, starfandi við kennslu hjá ríkinu. Greiða aukalega í skatt, fá nánast engar vaxta- eða barnabætur með þrjú börn og ná ekki í endum saman í alltof lítilli íbúð og fimm ára gömlum fólksbíl.“

„Hvaða framtíð er eiginlega á Íslandi?“ spurði hann.

Innlánsreikningar sem staðið hafa óhreyfðir í 15 ár eða lengur eru 100.084 með um 1,5 ma. kr. inn á þessum reikningum.  Ef eigendur vitja þeirra ekki að 20 árum liðnum fyrnast þeir og fjármálafyrirtækin eignast þessa peninga sbr. 4. gr. laga nr. 150/2007 um fyrningu kröfuréttinda.

Bretar ákváðu að engin ástæða væri til að styrkja fjármálafyrirtækin sérstaklega hvað þessa reikninga varðar.  Þeir ákváðu að breyta lögum þannig að óhreyfðir innlánsreikningar skyldu fyrnast að 15 árum liðnum og fara í sérstakan sjóð til styrktar góðgerðarmálum, the Big Society Investment Fund.  Í lok árs 2011 var úthlutað úr sjóðnum m.a.  til að fjármagna viðskiptahugmyndir langtímaatvinnulausra, aðstoða ungt fólk við að fá vinnu, bæta orkusjálfbærni samfélaga og starta fyrsta samfélagslega hlutabréfamarkaðnum.

Ef eigendur óhreyfðu innlánsreikninganna vitja peninganna eftir að þeir hafa verið fluttir yfir  í sjóðinn, fá þeir peningana aftur með vöxtum.

Þessi sjóður er hluti af stærra verkefni, hinu svokallaða Big Society.  Big Society er ætlað að tryggja almenningi meiri áhrif og tækifæri til að stjórna lífi sínu.   Samfélagslegi hluti samfélagsins (fjölskyldur, vinir, nágrannar, frjáls félagasamtök, samfélagsrekstur og netverk)  á að verða  stærri og sterkari með valddreifingu, með því að fólk og samfélög fái raunveruleg áhrif og ábyrgð og tryggja þannig sanngirni og tækifæri fyrir alla.

Allt hluti af grunngildum samvinnuhugsjónarinnar um samvinnu, lýðræði, sjálfsábyrgð, valddreifingu, samfélagsábyrgð og jafnrétti.

Í þessum pakka eru hugmyndir á borð við að tryggja sveitarfélögum aukin áhrif og völd, gera íbúum og opinberum starfsmönnum kleift að taka yfir rekstur opinberrar þjónustu á samfélagslegum grunni (lesist: hagnaðarlaus samvinnufélög / coop), skattalegar ívilnanir fyrir gjafir til góðgerðasamtaka, styðja við samfélagsrekstur á borð við samvinnufélög, gagnkvæm félög og góðgerðasamtök og síðast en ekki síst nýta fjármagnið á óhreyfðum innlánsreikningum til setja á stofn samfélagsfjárfestingasjóðinn Big Society Investment Fund.

Ég hef mikinn áhuga á að sjá sambærilegt verkefni  hér á landi. Þess vegna hef ég lagt fram frumvarp um skattaívilnanir til góðgerðasamtaka, spurst fyrir um óhreyfða innlánsreikninga og hyggst koma fram með frekari tillögur þessa efnis.

Er ekki löngu kominn tími til að styðja við samfélagið okkar og hvetja til samvinnu?

Í bókun við skýrslu endurskoðunarnefndar á fiskveiðistjórnunarkerfinu sögðu fulltrúar Farmanna  og Fiskimannasambands Íslands, Samtök fiskframleiðenda og útflytjenda, Sjómannasambands Íslands og VM, félag vélstjóra og málmtæknimanna að:

1. ákvæði komi inn í stjórnarskrá íslenska lýðveldisins um þjóðareign á auðlindinni.
2. veiðiheimildir verði bundnar við skip.
3. framsal á veiðiheimildum frá skipi verði bannað. Geti útgerð ekki nýtt veiðirétt sinn sjálf beri að skila umframrétti til ríkisins, sem síðan endurúthlutar réttinum til annarra eftir fyrirfram ákveðnum reglum. Þó verði útgerð heimilt að flytja veiðiheimildir milli eigin skipa og útgerð verði einnig heimilt að skipta við aðrar útgerðir á veiðiheimildum í einstaka tegundum, enda sé um jöfn skipti að ræða miðað við þorskígildisstuðla sem gefnir verða út opinberlega.
4. allur óunninn afli sem landað er verði seldur á markaði eða markaðsverð á innlendum fiskmörkuðum verði látið ráða í beinum viðskiptum.
5. í lög verði sett ákvæði um fjárhagslegan aðskilnað milli veiða og vinnslu, á hliðstæðan hátt og kveðið er á um í raforkulögum nr. 65/2003. Þar sem óheimilt verði, út frá samkeppnissjónarmiðum, að fénýta aflaheimildir til niðurgreiðslu á hráefni í eigin vinnslur. *

Undir þessa bókun tek ég. Ekki endilega að allur fiskur fari á markað, – heldur að markaðsverð á innlendum fiskmörkuðum verði látið ráða er kemur að uppgjöri við sjómenn í beinum viðskiptum.

Fyrirtæki greiða ekki útsvar. Það gera sjómenn. Því myndi þetta skipta  miklu máli fyrir sjávarbyggðirnar.

Þetta væri hugsanlega mun skilvirkari leið til að skila verðmætunum af auðlindinni til samfélagsins en tillaga stjórnvalda um  hærra auðlindagjald.

*Hér er ekki átt við eignarlegan aðskilnað.  Enn gætu sömu aðilar átt og stjórnað virðiskeðjunni en fyrirtækið yrði gert upp sem sjálfstæð bókhalds- og skattaleg eining.