Ágætur lesandi síðunar hefur vakið athygli á ljóði eftir Davið Stefánsson frá Fagraskógi þar sem hann yrkir um skrifræði og skipulagshroka. Ljóðið birtist fyrst í ljóðabók Davíðs “Að norðan” sem út kom árið 1936, fyrir 76 árum. Eins og allir vita er pappírsvinna önnur og meiri nú en þá. Ég gæti ímyndað mér að vinna við arkitektúr og skipulag sé nálægt 80% pappírsvinna og 20% hugmyndavinna og sköpun. Innifalið í pappírsvinnunni eru margþætt tölvuvandamál sem varða forrit, útprentanir o.fl.
Hér er ljóð Davíðs:
Það teygir sig vítt yfir bygðir og borg
og bólgnar af skipulagshroka,
en geigvænt er loftið af gjaldeyrissorg
og grátt eins og Lundúnaþoka.
En borgarinn fálmar sig bugaður inn
og biður um rétt til að lifa,
svo þjónninn, sem hímdi með hönd undir kinn,
má hamast að reikna og skrifa.
En þarna fær borgarinn skjal eftir skjal,
sem skráð er gegn réttlátri borgun,
og honum er vísað sal úr sal
og sagt – að koma á morgun,
og svona gengur það ár eftir ár,
því altaf er nóg að skrifa,
og altaf fær borgarinn skipulagsskrár
og skilríki fyrir að lifa.
Það lætur víst nærri, að þriðji hver þegn
sé þjónn eða skrifstofugreifi,
en flestum er starfið þó mikið um megn
og margur fær siglingaleyfi.
En borgarinn snýst þarna hring eftir hring
og hlýðir í orði og verki,
og loks þegar alt er þar komið í kring
er klínt á hann – stimpilmerki.
Að stofnunin eflist hvern einasta dag
mun afkoma þegnanna sanna,
og auðvitað reikna þeir ríkinu í hag
sem ráðstafa lífi manna.
En varla mun borgarinn blessa þau tákn,
né bætur þeim skriftlærðu mæla,
sem vilja að alt þetta blekiðjubákn
sé bænahús – krjúpandi þræla.
Hilmar Þór Björnsson arkitekt
Í þessu sambandi má einnig benda á ljóð Steins Steinarrs Hallgrímskirkja;
Húsameistari ríkisins
tók handfylli sína af leir
og horfði dulráðum augum
á reislur og kvarða:
51 x 19 + 18 / 102,
þá útkomu læt ég mig
raunar lítils varða.
Ef turninn er lóðréttur
hallast kórinn til hægri.
Mín hugmynd er sú,
að hver trappa sé annarri lægri.
Húsameistari ríkisins
tók handfylli sína af leir,
og Hallgrímur sálugi Pétursson
kom til hans og sagði:
Húsameistari ríkisins!
Ekki meir, ekki meir!
Ég vil í þessu samhengi benda á ljóð eftir Örn Arnarson sem var samtímamaður Davíðs Stefánssonar.
Hér er fjallað um byggingarlist í bundnu máli. Yrkisefnið er Flensborgarskóli sem reis árið 1937.
Ég læt Arkitektum eftir að fjalla um sjálfa bygginguna, sem var án efa mikið mannvirki á sínum tíma.
Á þessu tímabili átti skáldið ekki mörg ár ólifuð og lá rúmfastur milli heims og helju á Sjúkrahúsi í Hafnarfirði.
Þar náði hann samt hann hæstum hæðum í skáldskap sínum. Ljóð frá þessu tímabili eru td. Ljóðabréf til Vestur Íslendings og Flensborgarskóli. Hans þekktasta ljóð frá þessu tímabili er „Þá var ég ungur „. Þar lýsir skáldið lífshlaupi sínu í nokkrum hendingum.
Skáldskapur Arnar arnarsonar var alltaf mínímalískur og hreinn, eins og byggingin sem han lýsir í kvæðinu.
“ Hugsjón Greypt í stein “
Stundum er eins og eini munurinn milli listamanna sé efnið sem þeir nota. Steinsteypa eða orð, en list engu að síður.
Flensborgarskóli
Hér er risin höll á bjargi,
heilsteypt listaverk,
há til lofts og víð til veggja,
vegleg, djörf og sterk.
Hún ber svipinn frónskra fjalla,
fögur, línuhrein,
máttugt afrek huga og handa,
hugsjón greypt í stein.
Minnumst hans, er hugsjón þessa
hóf með starfi og gjöf,
kvað sig stóran eins og Egill
yfir sonar gröf,
treysti meir á fjöldans frama
en fárra auð og völd.
Alþýðunnar mennt og menning
mat hann sonargjöld.
Þessi höll skal vörn og vígi
vorhug fólksins ljá,
frjálsri hugsun, háum kröfum,
heitri vaxtarþrá.
Hér skal eld á arni finna
æska þessa lands:
trú á lífið, trú á manninn,
trú á þroska hans.
Örn Arnarson
Svartar fjaðrir
segja kannski Malcolm X eitthvað?
„Báknið burt“??
Var það ekki einhver ríkislaunaður nýfrjálshyggju stuttbuxna jötudindill á ríkis-verðtryggðum ofur-lífeyri?
Var það kannski Frikki Sóf? Þingmaður, ráðherra, forstjóri Landsvirkjunar og svo stjórmarformaður inn við Kirkjusand? Þetta er allt sama skinhelga báknið.
Hryggðarmynd með hrafnshræ við barm sér?
Hvað var maðurinn að hugsa?
Jafnvel uppstillingar Bubba eru ekki svona klökkar.
Hver orti örljóðið:
„Báknið burt“ ??
Orðrétt og viðbætt skal það í lokin vera svona:
… nú á þessum alverstu tímum undir bólgnandi ægivaldi hinna hræsnisfullu bíró-teknó-krata, sem allt hrundi hjá.
Alltaf er viðkvæði þeirra það sama: „Blame on the bellboy“
Og nú berast þau tíðindin víða að, að mest öll hin volaða arkitektastétt sé í lamasessi og kvíðakasti yfir nýrri byggingarreglugerð forræðishyggjumeistaranna, sem engum treysta til góðra verka,
en gáið þá að því … ergo sum, þá treysta færri og færri boðvaldi þeirra að ofan, enda eru þetta bara venjulegir kerfisliðar, sérbakað vínarbrauðslið, sem endalaust bakar okkur hinum vandræði og virðast vilja vera utan og ofan við skynsemismörkin … Kannski þeir haldi að þeir séu guðir og vegir þeirra skuli því vera gjörsamlega óskiljandi hér í hringavitleysunni og reigi sig því sem slíkir og tali og reikni og skrifi sem tollheimtumenn og farísear … og dæmi svo líka, ef grannt er skoðað og níða nú arkitakta ræfla sem litla kaupmanninn á horninu, hér forðum daga, því nú skuli allt vera hér drive-in mega-komplex, verkfræðilega tær snilld hagsmunatengsla eftirlitsaðilanna, komplítlí glóbal, kannski á beinustu leið, skv. færibandahugsun Ford, Morgan, Rockefeller og Rothschild? En að sögn þeirra sjálfra, er þetta besta fólkið í heiminum. Eiginlega svona í anda hins allra besta heims Voltaire. Undarlegt að þeir fatti ekki þetta með að rækta sinn eigin garð … og bara hann.
Þegar gagnkvæmt traust ríkir ekki, þá dugar boðvaldið einungis til að níða skóinn undan samborgurunum. Það er svo klætt í búning fagurra orða. Það er í nafni heilagleika bírókratanna kallað „nýja“ Ísland en er hræsnisfyllsta útgáfa af „gamla“Íslandi sem hægt er að ímynda sér, sjálf múmínútgáfa skinhelginnar.
En menn spyrja nú hvern annan í hljóðum … hefuðu lesið óskapnaðinn? … og svörin er flest þau sömu, nei ekki enn, því menn bíða leiðbeiningarita við leiðbeingingarritin um reglugerðina ógnarlöngu, sem líkist nú helst orðið ályktunum kaþólskra kirkjuskipana páfans á miðöldum, enda virðist nú stefnt að viðlíka ofur-veldi yfir-bíró-teknó-krata. Þeir nota boðvald sitt til að reyna að drepa alla lifandi grósku hinna mörgu og smáu. Eigum við þá bara að beygja okkur í duftið og leggjast flatir fyrir ofur-veldi yfir-biró-teknó-kratanna, sjálfs embættismanna aðalsins, sem bera sjálfir aldrei ábyrgð á einu né neinu af þeirra eigin aumkvunarverðu blekiðju verkum?
Nei fjandakornið. Fremur vil ég þá aumur spyrja þess hvort við eigum ekki að mótmæla líkt og Lúther forðum og negla eitt stykki mótmælabréf, sem aumir þrælar, á bænhús hins ósjálfbærasta af öllum ósjálfbærum valdhroka víggirts og aflokaðs og innvígðs og innmúraðs eftirlitsiðnaðar … nú á þessum síðari tíma heilgu bíró-teknseinni tíma?
Rétt er að benda á að enginn vill greiða fyrir hugmyndavinnu. Hugmydir eru ekki metnar til fjár. Eins og af ljóðinu má læra er fólk viljugt til að greiða háa reikninga vegna pappírsvinnu enda 100 ára reynslu af því þar sem hið opinbera hefur verið aðalhvataaðili skrifræðisins.