Í  bók sinni “Om at opleve arkitektur” skrifar professor Steen Ejler Rasmussen að byggingalist, ásamt málaralist og höggmyndalist hafi verið kölluð frá gamalli tíð “hinar fögru listir”.  Með þessu er átt að þær séu fagrar á að líta, að þær tali til augans eins og tónlist til eyrans.

Enn þann dag í dag dæmir fólk byggingarlistina eftir þvi hvernig hún lítur út utanfrá.  Bækur og greinar eru að mestu skreyttar með myndum af húsum séð utanfrá. Það eru oft engar afstöðumyndir eða grunnmyndir sem fylgja.

Þegar fagmaður dæmir byggingu nægir honum ekki eigöngu að fjalla um útlitið. Hann þarf að þekkja afstöðumynd, sneiðingu og grunnmyndir. Og til þess að vera góð bygging þarf þetta allt að falla saman með umhverfinu í eina starfræna heild.

Arkitektin vinnur með form, ljós og efni eins og myndhöggvarinn og með liti líkt og málarinn. En það sem er frábrugðið er að list arkitektsins er nytjalist.

Arkitektinn starfar einnig að hluta  eins og leikstjórinn og leikmyndahöfundur þar sem leikendur eru venjulegt fólk sem leikur óskrifaðann spuna.  Það er að segja leikrit þar sem ekkert er handritið.

Arkitektinn þarf að hafa tilfinningu fyrir því hvernig fólk notar bygginguna,  þannig að allt gangi eðlilega fyrir sig,  annars er byggingalistin misheppnuð.  Þetta er ótrúlega flókið því það sem er eðlilegt fyrir einn getur verið þvingandi fyrir annan.  Það sem er eðlilegt í dag getur verið óþægilegt eftir nokkra áratugi þegar lífsmunstur fólks er orðið annað.

Arkitektinn líkist leikstjóranum og leiktjaldamálaranum einnig á þann hátt að hann dregur sig til hlés þegar sýningin hefst.  Teikningar arkitektsins eru ekki markmið í sjálfu sér,  heldur leiðarvísir,  hjálpartæki fyrir þá sem byggja húsið.  Þessu má einnig líkja við tónskáld; Arkitektinn skrifar nóturnar sem hljóðfæraleikarar spila eftir á sín hljóðfæri.

Mikilvægt er að fólk sem skoðar byggingalist horfi ekki bara á  húsin sjálf  heldur einnig á lífið í húsunum og lífið í götum og görðum umhverfis þau.

Byggingalistin hefur verið kölluð móðir listanna. Kannski vegna þess að hún verður ekki umflúin. Arkitektúrinn er allstaðar, allt í kringum okkur, þar sem við búum,  störfum, verslum, ökum og sofum.

Ef við verðum þreytt á byggingarlistinni er ekki hægt að stinga henni upp í bókahillu eins og ritlistinni eða skrúfa fyrir hana eins og tónlistinni. Nei við verðum að umbera hana hvort sem okkur líkar betur eða verr.

Með tilkomu kennslu í byggingarlist hér á landi fyrir meira en 10 árum átti ég von á vakningu í umræðunni um arkitektúr og skipulag. Ég átti von á að  menntastofnunin  einbeitti sér að því að færa umræðuna nær neytandanum.  Byggja upp tungumál sem allir skilja,  finna íslensk nothæf hugtök í stað erlendra slettna  eða slangurs sem oft skapa misskilning sem ruglar umræðuna.

Umræðan er eitthvað meiri og markvissari nú en áður en menntunin var flutt til landsins.  Það ber að þakka. En skólinn virðist vera  innhverfur og ekki nægilega virkur í umræðunni þegar horft er til hans utanfrá.  Skólinn þarf að taka sig á í þessum efnum og brúa bilið milli byggingalistarinnar og notendanna.

Markmiðið hlýtur að vera að fólk hugsi meira um bygingalist en það hefur gert fram að þessu. Jafnvel eins mikið og  bíla svo dæmi sé tekið.

Kröfur fólks til bíla eru skilgreindar í huga hvers manns.  Menn vita hvernig bíl þeir vilja og hversu miklu þeir vilja kosta til. Þegar um er að ræða hús og umhverfi veit fólk ekki hvað því finnst.  Því finnst jafnvel að því eigi ekkert að finnast um það.  Þetta sé bara svona.  Allt ákveðið ofanfrá eins og það komi frá Guði.

Bílar eru það fyrirferðamiklir í umræðunni að þeir hafa haft meiri áhrif á umhverfið en fólkið, sem þeir, húsin og skipulagið, á að þjóna. Ekki veit ég hvað er orsök og hvað  afleiðing í þessum efnum. En hitt veit ég að bílar eru of fyrirferðarmiklir í umræðunni og hafa of mikil áhrif á umhverfið meðan byggingalist og skipulag er næstum ekki rætt.

Bílar eru í raun orðnir að þægilegu umhverfisböli sem kostar meira en flesta grunar.

Þegar umfjöllun og skrif um byggingalist eru orðnar jafn almennar og faglegar og  um bíla, undanfarna áratugi, er markmiðinu náð.

Arkitektar, iðnaðarmenn og tæknimenn fá meðvitaðri viðskiptavini, notendurnir betri byggingar og þjóðin betra umhverfi.

Það þarf að auka og breikka alla umræðu um arkitektúr og skipulag umtalsvert,  kenna efnið í grunn- og framhaldsskólum og gera það að föstum þætti í þjóðmálaumræðunni. Arkitektar þurfa að hætta að tala að mestu við sjálfa sig um sitt fag og snú sér að notendum byggingalistarinnar og ræða við þá á máli sem þeir skilja