.

Á aðalfundi Arkitektafélags Íslands sem haldinn var þriðjudaginn 29. nóvember s.l. var Manfreð Vilhjálmsson arkitekt kjörinn heiðursfélagi AÍ.

Manfreð er sjöundi heiðursfélagi Arkitektafélagsins á 75 ára sögu þess. Þeir hinir eru Sigurður Guðmundsson, Gunnlaugur Halldórsson,  Hörður Ágústsson, Guðmundur Kr. Kristinsson, Gísli Halldórsson og Högna Sigurðardóttir.

Af því tilefni hef ég fengið heimild til þess að birta hér samantekt Péturs H. Ármannssonar um störf Mannfreðs.

Gefum Pétri orðið:

.
Manfreð Vilhjálmsson arkitekt er fæddur í Reykjavík árið 1928. Að loknu stúdentsprófi frá M.R. árið 1949 hélt hann til náms við Chalmers tækniháskólann í Gautaborg í Svíþjóð og útskrifaðist þaðan sem arkitekt árið 1954. Að námi loknu vann hann hjá arkitektunum Sven Brolid og Jan Wallinder í Gautaborg. Árið 1956 fluttist Manfreð heim til Íslands og starfaði á teiknistofu Skarphéðins Jóhannssonar arkitekts í þrjú ár, uns hann hóf rekstur eigin teiknistofu. Árið 1967 gerðist Þorvaldur S. Þorvaldsson arkitekt félagi hans um rekstur stofunnar og stóð samstarf þeirra til ársins 1984. Eftir það starfrækti Manfreð teiknistofu í eigin til ársins 1996, er hann stofnaði fyrirtækið Manfreð Vilhjálmsson – Arkitektar ehf. ásamt  Árna Þórólfssyni og Steinari Sigurðssyni arkitektum.

Í þau ríflega 45 ár sem Manfreð Vilhjálmsson hefur starfað sem arkitekt hér á landi hefur hann alla tíð sett markið hátt í listrænu og faglegu tilliti. Ásamt Guðmundi Kr. Kristinssyni arkitekt var hann brautryðjandi nýrra hugmynda í íslenskum arkitektúr á árunum um og eftir 1960, þar sem áhersla var lögð á léttleika í uppbyggingu húsa og opna rýmisskipan. Meðal fyrstu verkefna Manfreðs voru afgreiðslustöðvar Nestis h.f. við Elliðaár (1957, nú rifin) og í Fossvogi (1956, breytt) og Veganestis á Akureyri (1961, breytt). Val og meðhöndlun efnis var eitt helsta nýmælið í hönnun þessara bygginga: léttbyggð, svífandi skyggni með sýnilegri burðargrind úr stáli, plastplötur í þaki yfir afgreiðslusvæði og undir því gegnsæ skýli þar sem efniviðurinn var fengin úr bílasmíði: gler, stál og gluggalistar úr gúmmíi.

Á árunum 1959-61 vann Manfreð, ásamt Guðmundi Kr. Kristinssyni, uppdrætti af eigin íbúðarhúsum þeirra tveggja á Álftanesi, þar sem þeir innleiddu byltingarkenndar nýjungar á þeirra tíma mælikvarða í rýmisskipan, fagurfræði og tæknilegri uppbyggingu húsa. Í síðari verkum sínum hefur Manfreð unnið áfram með sömu hugmyndir og aðlagað þær íslenskum aðstæðum og byggingarhefð. Í einbýlishúsi við Mávanes 4 á Arnarnesi frá árinu 1964 er léttbyggðu, flötu þaki tyllt ofan á fínlega burðargrind úr tré innan við steyptan útvegg með rákuðu yfirborði. Hönnun hússins er að öllu leyti mjög nútímaleg en hugmyndin um uppbyggingu þess minnir um margt á byggingarlag gamalla torfhúsa þar sem þekjan hvílir á viðarstoðum innan við hlaðna veggi.

Í verkum sínum hefur Manfreð oft notað efni og liti til að laga byggingar sínar að umhverfinu. Má þar nefna heimavistarskóla að Stóru-Tjörnum í S. Þingeyjarsýslu (1969) Þjóðarbókhlöðu (1972-96) og kirkjugarðshús í Hafnarfirði (1976), allt verk unnin í samstarfi við Þorvald S. Þorvaldsson arkitekt. Annað sameiginlegt verkefni þeirra var Skálholtsskóli (1971). Formstef skólahússins er sótt í dómkirkjuna og saman mynda byggingarnar sterka heild í landslaginu. Hliðstæða nálgun má sjá í tengibyggingu við hús Ásmundar Sveinssonar við Sigtún (1990-91), þar sem markmiðið var að raska ekki þeirri sérstæðu ásýnd sem einkennir hús myndhöggvarans.

Áhersla á byggingarefnið og eiginleika þess til að leysa ólíkar notkunarþarfir á einfaldan og hagkvæman þátt er einkennandi fyrir byggingarlist Manfreðs Vilhjálmssonar. Hús Honda-umboðsins við Vatnagarða 24 (1980) og verslunarinnar Epal í Faxafeni 7 (1986) eru að stofni til einfaldar skemmur sem hafnar eru í æðra veldi með óvenjulegri gluggaskipan og listilegum útfærslum í frágangi utanhússklæðningar. Í þjónustuhúsi tjaldstæðisins í Laugardal (1987) sameinast í einu verki ýmsar hugmyndir sem Manfreð hafði þróað í fyrri verkum. Steyptur stoðveggur með torfhleðslu utanvert myndar eins konar tóft sem opnast til suðurs í átt að tjaldstæðinu. Innan í henni er burðargrind úr tré sem ber uppi þekju úr gegnsæju plasti. Á sumrin opnar húsið sig á móti sól og birtu og innra rými þess og dvalarsvæðið utan við renna saman í eitt. Gömlum byggingarefnum og nýjum er telft saman á óvenjulegan hátt: klömbruhleðslu og torfi andspænis harðviði, áli og plasti.

Manfreð Vilhjálmsson arkitekt hefur hlotið ýmsar viðurkenningar fyrir verk sín, svo sem Menningarverðlaun DV árin 1980 og 1988 og Riddarakross hinnar íslensku fálkaorðu árið 1996. Umfjöllun um verk hans hefur birst í fjölmörgum innlendum og erlendum fagritum. Árið 2009 Manfreð heiðursviðurkenningu menningarverðlauna DV fyrir framlag sitt til íslenskrar byggingarlistar. Sama ár kom út á vegum Hins íslenska bókamenntafélags bók tileinkuð verkum hans og starfsferli, Manfreð Vilhjálmsson arkitekt, sem Halldóra Arnardóttir listfræðingur og Pétur H. Ármannsson arkitekt ritstýrðu.

Hér að neðan eru ljósmyndir af nokkrum verka Manfreðs sem hann hefur unnið ýmist einn eða í félagi við aðra. Efst er ljósmynd af þjónustuhúsi við tjaldstæði í Laugardal, Reykjavík.

Þjóðarbókhlaðan

Listasafn Ásmundar Sveinssonar

Skálholt

Ljósmynd af Manfreð Vilhjálmssyni  arkitekt þegar hann tók við viðurkenningunni.