Ég hef haldið því fram allan minn starfsferil að í „Regionalismanum“ felist framtíð byggingalistarinnar.

Það er byggingalist sem reist er á grudvelli þeirrar sérstöðu sem er að finna á þeim stað sem á að byggja.

Þessi hugsun var kennd af Vitruvíusi í 10 bókum hans um arkitektúr fyrir um 2000 árum. Þetta var einnig kennt á Konunglegu Dönsku Akademíunni fyrir fagrar listir þegar ég var þar við nám fyrir 40-50 árum.

En staðbundinn arkitektúr hefur átt erfitt uppdráttar síðustu 100 árin eða svo. Alþjóðlegar stíltegundir hafa mengað staðbundinn arkitektúr hvarvetna í heiminum í miklu mæli og jafnvel svo að maður veit stundum varla hvar í heiminum maður er staddur þegar byggingalistin er skoðuð.

Það gladdi mig því mjög þegar kynnt var verðlaunatillaga um íbúðabyggð á Dvergs-reitnum í Hafnarfirði sem unnin er með hliðsjón af staðarandanum þar sem byggðin mun koma. Tillagan er unnin af arkitektum á stofunum Tripoli og Krads í samvinnu við Landmótun sem sáu um landslagshönnun á svæðinu.

Styrkur tillögunnar liggur einkum í góðri og faglegri greiningu arkitektanna á staðnum þar sem þeir byggja og grundvalla tillögugerðina á. Í sérlega faglegrin og góðri greinargerð skrifa höfundar m.a. eftirfarandi:

„Hafnarfjarðarbær hefur sjálfstæðan karakter og skemmtilegan sjarma, sem einkennist ekki hvað síst af mannlegum hlutföllum byggðar í nánum tengslum við lifandi höfn og spírandi miðbæjarlíf.“

og síðar:

„Hin nýja byggð sem rísa á á gamla Dvergsreitnum sækir leiðarstef sín í aðliggjandi umhverfi byggðarinnar. Stakstæð timburhús frá því um aldamótin 1900 standa keik með ræktarlegum trjágróðri við Brekkugötuna undir Hamrinum til austurs og handan Lækjargötunnar til norðurs með litrík söðulþök og klæðningar úr bárujárni.“

Og:

„Fyrir utan nokkur timburhús af minni gerðinni, eru flest timburhúsanna myndarlega byggð, með einkennandi tröppum, hlöðnum garðveggjum og háum sökklum sem setja reisulegan svip á hið manngerða umhverfi. Þótt þök og annað séu með svipuðu sniði, eru húsin af ólíkum stærðum og með margskonar útskot, svalir, kvisti og annað, og standa frjálslega hvert með öðru í landslaginu. Þetta yfirbragð ákveðinnar grunngerðar í byggingarlagi með margvísleg tilbrigði og persónuleg sérkenni gefur áhugaverðan tón fyrir leiðarstefjum að nýju byggðinni.“

Þessi frábæra tillaga sprettur með eðlilegum hættti upp frá greiningu höfunda á staðnum. Höfundar greina staðinn áður en hugmyndavinnan hefst. Útlitið er ekki ákveðið af arkitektunum heldur er það ákveðið af staðnum eins og vera ber.  Allt er eðlilegt og allt fellur vel að því sem fyrir er. Allt er nútímalegt og allt er tæknilega í takti við það besta í dag en er samt byggt á þeim grunni sem blasir við eftir greiningu staðarins.

Þetta sannar enn einu sinni að nútímalegur arkitektur þarf ekki að vera andstaða þess gamla eða að staðbundinn arkitektúr sé steinn í götu framfara eins og margir telja og halda fram. Því hefur jafnvel verið haldið fram af kollegum mínum að ef horft er í bakspegilinn þá geti það haldið aftur af þróun og útilokað framfarir.

Þvílík vitleysa.

Þegar ég gekk í arkitektaskóla var um þriðjungur tímans sem fór í tillögugerð notaður til þess að greina staðinn. (registrering af stedet) Þar var allt skoðað frá félagslegu sjónarmiði, fjárhagslegu, skipulagslegu, menningarlegu sjónarmiði o.s.frv. Staðarandans var leitað. Í lok greiningarinnar var ákveðið hvað skyldi byggja og hvernig? Eða hvort byggja skyldi yfirleitt.

Í deiliskipulagi við Austurbakka í Reykjavík (Hafnartorg) var hvergi að sjá neina skilgreiningu á staðnum eða greiningu einkenna umhverfisins. Það er heldur ekki að sjá nokkra tilburði til þess í húsahönnuninni sjálfri. Sama má segja um fyrirhugaða byggingu við Gamla Garð og fl.

En hér á Dvergs-reit í Hafnarfirði hafa höfumndarnir verið framsæknir, skynsamir  og faglegir. Greint staðinn og látið umhverfið ráða útlitinu. Tripoli arkitektar og Krads hafa unnið hér gott verk sem er til fyrirmyndar.

Að neðan er loftmynd af þeirri byggingu sem fyrir var. Hafnarfjarðarbær á hrós skilið fyrir framkvæmdina og dómarar í samkeppninni hafa unnið góða vinnu sem skilar sér í góðri niðurstöðu frá hendi arkitektanna. En allt hangir þetta saman. Í dómnefnd voru Þormóður Sveinsson og Gunnþóra Guðmundsdóttir arkitektar og Stefán B. Veturliðason vekkfræðingur. Fleiri bæjarfélög ætti að líta til Hafnarfjarðar þegar byggt er i grónum hverfum.

Nýlega kom út bókin „Reykjavík á tímamótum“, sem Dr. Bjarni Reynarsson ritstýrði.

Bjarni er einn menntaðasti og reyndasti skipulagsmaður landsins. Hann hefur komið að hefðbundinni skipulagsvinnu jafnframt því að vera afskaplega fær fræðimaður á sviðinu.

Tilefni útgáfunnar er að Reykjavík hefur tekið miklum breytingum undanfarið og mun breytast enn meir og hraðar á allra næstu árum.

Bjarni skrifar merkilegann inngang í bókina og fær síðan 30 fagmenn og sérfræðinga á ýmsum sviðum til þess að skrifa greinar um flesta þá þætti sem áhrif hafa á skipulag borgarinnar og uppbyggingu með áherslu á miðborgina, byggingu nýrra hverfa og breytingar á eldri hverfum.  Fjallað er um umhverfismál, húsnæðismál, samgöngur, jarðfræði og sögu auk hagfræðilegra málefna sem tengjast borgarskipulagi.

Það sem hefur ávallt einkennt málflutning Dr. Bjarna er hógværð og  lágstemmtur málegnalegur málflutningur sem einkennir góða fræðimenn. Óhætt er að mæla með þessari bók fyrir alla sem fjalla um skipulagsmál eða hafa áhuga á þeim. Þetta er bók sem verður betri og betri eftir því sem maður kynnist henni betur. En skipulagsmál eru mikið hagsmunamál sem snertir alla bæði fjárhagslega og félagslega.

Í inngangi leggur Bjarni út af aðalskipulagi Reykjavíkur AR2010-2030 og spyr nokkurra akademiskra spurninga á borð við:

• Boðar þessi nýja stefnumótun nýja lítt þekkta hugmyndafræði eða endurspeglar ríkjandi alþjóðlega hugmyndafræði á nýrri öld eða jafnvel afturhvarf til klassískra hugmynda um borgarskipulag fyrri alda?
• Er þessi andstæða stefna við eldri skipulagsáætlanir í samræmi við skoðanir meirihluta Reykvíkinga og annarra íbúa höfuðborgarsvæðisins?
• Hvers vegna eru flest þéttingarsvæði í eldri hverfum þar sem byggðin er þéttust fyrir?
• Nýju þéttingarsvæðin virðast nokkuð einsleit 4-6 hæða þéttbyggð fjölbýlishúsabyggð. Svarar þessi einsleitahúsagerð óskum allra aldurshópa?
• Sáu skipulagshöfundar fyrir þá miklu fjölgun erlendra ferðamanna sem orðið hefur og þann mikla þrýsting á að byggja hótel og gistihús í og við miðborgina?
• Bjarni veltir líka fyrir sér staðsetningu Landspítalans við Hringbraut og spyr í inngangi sínum hvort umferðamálunum sem uppbyggingu þar tengjast séu í lagi og telur skipulagsyfirvöld þurfi að sýna betur fram á hvernig leysa á þau mál.

Í bókinni er mikill fjöldi greina eins og áður sagði, alls 30 talsins þar sem tekið er á fjölda mála sem horft er á frá mörgum sjónarhornum.

Nauðsynleg bók fyrir alla sem vilja vita hvernig Reykjavík og nágrenni mun þróast á næstu árum.

Bókina Reykjavík á tímamótum tileinkar höfundur tveim fyrrum skipulagsstjórum Reykjavíkurborgar, arkitektunum Guðrúnu Jónsdóttur og Þorvaldi S. Þorvaldssyni.

++++

Ég mun á næstu vikum fjalla stuttlega um enstakar ritgerðitr í bókinni í von um að vekja fólk til umhugsunar.

+++

Reykjavík á tímamótum er að vissu marki framhald bókar sem kom frá hendi Bjarna árið 2014 og heitir Borgir og borgarskipulag.. Þetta eru ólíkar bækur þó þær fjalli um svipað efni. Borgir og borgarskipulag fjallar um þróun borga frá öndverðu með áherslu á Kaupmannahöfn og Reykjavík. Báðar eru bækurnar bæði fróðlegar og skemmtilegar aflestrar og mikið myndskreyttar.

Nú hefur meirihlutinní Umhverfis- og skipulagsráði Reykjavíkurborgar ákveðið að virða að vetthugi mat dómnefndar á samkeppnistillögu um nýja studentargarða við Gamla Garð og umsögn Minjastofnunnar um tillöguna.

Þetta gerir meirihlutinn með eftirfarandi rökstuðningi. „Húsnæðisekla meðal stúdenta er brýnn vandi sem leita þarf lausnar á. Félagsstofnun stúdenta og Háskóli Íslands hafa af þvi hag að byggt sé upp á Háskólasvæðinu. Eðlilegt er að tillagan hljóti lögformlega auglýsingu.“

Í Dómnefndaráliti vegna keppninnar segir: „Dómnefnd þykir mikilvægt að unnið verði frekar með ásýnd byggingarinnar við frekari vinnslu í deiliskipulagsferli svo yfirbragð byggingarinnar samræmist betur aðliggjandi byggð“ sem þýðir að verðlaunin voru skilyrt og að þau þyrfti að vinna betur og aðlaga að núverandi umhverfi.

Minjastofnun telur  tillöguna bera með sér „veruleg og neikvæð umhverfisáhrif“ og telur lausnina „að öllu leyti óásættanlega“.

Umhverfis- og skipulagsráð velur þarna að ganga gegn þessum álitum hinna færustu manna sem vinna í umboði okkar allra.

Þar fyrir utan hefur tillagan verið mikið gagnrýnd á samfélagsmiðlum og í fjölmiðlum almennt. Það vekur líka athygli, ef rétt ert, að Háskóli Íslands, framvörður íslenskrar hámenningar skuli styðja þetta varklag og ganga gegn áliti Minjaverndar.

Minnihlutinn Umhvberfis- og skipulagsráðs óskaði eftir að skipulagið yrði ekki auglýst fyrr en vandlega væri búið að fara yfir athugasemdir Minjastofnunnar.

En því hafnaði meirihlutinn með fyrrgreindri bókun sem í sjálfu sér hefur ekkert með skipulagsmál að gera heldur skipulagsleysi og almennann lóðaskort í borgarlandinu.

++++

Ég hef haft miklar mætur á skipulagsmálum í borginni á flestan hátt þó eðlilega sé ýmislegt sem betur mætti fara. En ég hef aldrei orðið vitni að svo óvönduðum vinnubrögðum sem hér eru að eiga sér stað þar sem pólitískt kjörnir fulltrúar ganga svo berlega gegn helstu ráðgjöfum sínum.

Ef skipulagsuppdrátturinn að ofan er skoðaðaður sést að engu hefur verið breytt frá samkeppnistillögunni eins og dómnefnd setti skilyrðu um. Þvert á móti eru skýringarmyndir auglýstar til staðfestingar á því að svona skuli þetta líta út.

Þetta datt mér aldrei í hug að gæti gerst.

Ég átti von á að byggingareitir, húsahæðir og hugsanlega stærðir yrðu auglýstar en aldrei útlitsmyndir sem bæði dómnefnd og Minjavernd gera athugasemd við yrðu hluti af skipulaginu. Þessi sjónarmið fagaðilanna fá mikinn hljómgrunn í samfélaginu.

Svona gera menn ekki.

Þetta hlýtur eiginlega bara að vera einhver mistök.

++++

Ég verð í lokin að segja að Umhverfis- og skipulagsráð Reykjavíkurborgar hefur staðið sig vel undanfarin sjö ár.

Þá er ég sérstaklega að tala um stóru línurnar.

Hið frábæra aðalskipulag Reykjavíkur, AR2010-2030, tekur á mjög veigamiklum málum á borð við þéttingu byggðar, samgögngumálum þar sem lagður er grunnur að samgönguás borgarinnar (Borgarlínunni),  hugmyndum um að draga úr útþennslu borgarinnar með áherslum á þéttingu í hennar stað og síðast en ekki síst hugmyndum um hverfaskipulag með áherslu á sjálfbær hverfi. Þar liggja meiri tækifæri en flesta grunar til þess að draga úr umferð einkabíla og fleira sem varðar mannvænt og heilsusamlegt borgarumhverfi.

Það sem ráðið þarf að leggja meiri áherslu á eru litlu atriðin sem varðar manneskjuna og daglegt líf milli húsanna.

Ásýnd borgarinnar,  arfleifðin og menningin hafa setið á hakanum. Þetta eru smáatriði sem skipta samt mjög  miklu máli, en ráðið hefur ekki legið nægajanlega mikið yfir þessum atriðum og ekki hlustað nægilega á grasrótina.

Ég nefni sem dæmi ásýnd Hafnartorgs, byggingar framan við RUV og það dæmi sem ég hef nú tekið til umfjöllunnar og fl.

++++

Að neðan eru tvo bréf. Annað segir frá bókunum minnihlutans í Umhverfis og slipulagsráði og hitt er umsögn Minjastofnunnar.

Endilega lesið þetta og rýnið í skipulagsuppdráttinn fyrir nýja stúdentagarða við Hringbraut og myndið ykkur skoðun og látið hana heyrast.

N´+u hefur

Ásýnd Gamla Garðs og Þjóðminjasafnsins við Hringbraut í dag. Götumynd sem er eitt af helstu kennileitum borgarinnar á nú að skemma vegna lóðarskorts að því er virðist.

Borgarlínan á fullkomlega rétt á sér.

Hugmyndafræðin sem liggur að baki Borgarlínunnar er rökrétt og skynsamleg að mati flestra sem kynnt hafa sér málið. Hinsvegar hafa menn mismunandi skoðanir á útfærslunni og umfanginu. Það er fullkomlega eðlilegt að ræða það.

Í mínum huga er ljóst að umfangið er of mikið. Á frumniðurstöðum valkostagreiningu COWI (aðalráðgjafa verkefnisins) skynjar maður að hreppapólitík er komin í málið og öll sveitarfélögin fá sinn Borgarlínubút. Í raun sýnist manni áformin vera svo umfangsmikil að mikil hætta er á að ekkert verði úr áætlununum. Menn færa sér svo mikið í fang að upp spretta deilur og efasemdir, andstaðan verði mikil og hætta á að ekkert verði úr þessu þjóðþrifamáli.

Samkvæmt áætlunum er gert ráð fyrir að línan verði alls 57 km á lengd. Spurning er hvort farþegagrunnur upp á um 220 þúsund manns beri þetta. Hvort hann sé nægjanlega mikill? Þetta samsvarar um 3.800 manns á hvern kílómetra Borgarlínunnar!

Þessi spurning vaknar þegar þetta er borið saman við almenningsflutningakerfi af svipaðri gerð annarsstaðar. T.a.m. þeirrar sem verið er að koma á í Odense í Danmörku. Þar er gert ráð fyrir 14.5 km Borgarlínu fyrir tæplega 200 þúsund manns. Í Odense eru um 13.700 íbúar á hvern kílómetra línunnar. Þetta er 3,6 sinnum fleiri en hér. Línan í Odense á að kosta um 3.0 danska milljarða eða sem nemur um 3,2 milljarða á kílómeterinn í íslenskum krónum.

Í áætlun SSH er gert táðfyrir að hver kílómeter hér kosti um einn milljarð. Þarna munar nokkru en eflaust er til skýring á honum.

Metroið í Kaupmannahöfn er af allt öðrum toga en þjónar svipuðum tilgangi. Farþegagrunnur þar er um 1,9 milljónir íbúa Stórkaupmannahafnar. Kerfið samanstendur af tveim línum M1 og M2 og er samtals 20,4 km á lengd. Línurnar liggja samsíða á 7,7 km kafla. Að baki Metrósins eru um 93.000 íbúar á hvern kílómetra.

Ég held að pólitísk öfl sem ekki styðja Borgarlínuna eigi að hugsa sinn gang og skoða hugmyndafræðina og skilja það en ræða umfangið. Þau eiga ekki að hafna línunni en hafa áhrif á útfærslu hennar. Þau öfl sem styðja Borgarlínuna eiga líka að hugsa sinn gang og gíra þessar áætlanir niður á framkvæmanlegt plan.

+++

Í aldeilis ágætu Aðalskipulagi Reykjavíkur AR2010-2030 var lagt til að borgin þróist í línulega borg þar sem koma á upp öflugu almenningssamgöngukerfi meðfram svokölluðum þróunarás sem liggja á frá Vesturbugt að Keldum. Þetta ásamt því að ná utan um útþennslu borgarinnar eru án nokkurs vafa sterkustu atriði AR2010-2030.

Borgarlína aðalskipulagsins frá Vesturbugt að Keldum hefði orðið um 9 km löng. Ég hélt í einfeldni minni að þessari samgöngubót yrði komið á innan 3-5 ára.

Keyptir yrðu nokkrir litlir rafdrifnir strætisvarnar af viðeigandi gerð sem fengju forgang á öllum umferðaljósum og í sérakrein. Þeir gengu á svona 5 mínútna fresti og fengu borgarbúar að ferðast með þeim endurgjaldslaust meðan verið væri að venja fólk á þjónustuna. Byrjað yrði að aka frá Vesturbugt austur í Skeifu.

++++

Þegar ég hlustaði á kynningu aðalráðgjafa sveitarfélagann á höfuðborgarsvæðinu í lok síðasta árs hafð ég á tilfinningunni að það væri verið að selja okkur draum. Mér fannst eins og erlendu sérfræðingarnir væru að „plata sveitamanninn“ eins og sagt var í gamla daga. Þetta var eitthvað svo yndislegt og vandræðalaust. Það vantaði gagnrýni í umfjölluninni og viðvaranir. Allt var í þeirra máli mjög skýrt og hvergi örlaði á vafaatriðum. Það verður samt að segjast að þeir voru ekki vissir hvort niðurstaðan yrði léttlest eða BRT, (Hraðvagnakerfi) þó við sem sátum, og hlustuðum á þetta hafi ekki verið í neinum vafa um að léttlestarkerfið væri okkur ofviða vegna kostnaðar.

+++++

Ég var í Kaupmannahöfn þegar umræðurnar um að leggja sporvagna niður þar í borg.  Þeir voru lagðir niður 1972.

Mér fannst eins og það væri sæmileg sátt um það í borginni og einnig meðal okkar arkitektanemanna og aðgerðarsinna. Einnig meðal þeirra sem töldum einkabíllinn ætti ekki að vera undirstaða samgangna í borginni.  Helstu rökin fyrir því að leggja niður sporvagnakerfið var að það féll ekki að aukinni bifreiðaumferð. Sporvagnarnir voru með sérstökum umferðaljósum en ekki í sérrými. Þegar vagnarnir stöðvuðust urðu bílarnir líka að stöðva vegna þess að farþegar sporvagnanna gengu beint út á akbrautina þegar þeir stigu frá borði. Sama átti við um þegar stigið var um borð því teinarnir voru á miðjum götunum.

Sporvagnakerfi Kaupmannahafnar var tekið í notkun árið 1911 og rekstrinum hætt 1972  eða 61 ári síðar. Við tók hefðbundið strætisvagnakerfi sem rekið var samhliða hinu svokallaða S-Togkerfi borgarinnar sem er mjög fullkomið og byggir á hinu svokallaða „fingerplan“ Kaupmannahafnar.

Kaupmannahafnarbúar hafa ekki í hug að taka upp sporvagnakerfi eða léttlestarkerfi að nýju en hafa komið sér upp afskaplega fullkomnu kerfi sem þeir kalla METRO. Þegar byggðin á Vesturamager var skipulögð var á sama tíma samþykkt ríkisstjórn Danmerkur að koma upp METRO kerfi. Þetta var árið 1992. Framkvæmdir hófust 4 árum síðar og kerfið með tveim leiðum var tekið í notkun árið 2003 eða fyrir réttum 14 árum.

Að ofan sést hvernig Borgarlínan var teiknuð áður en hinir erlendu sérfræðingar komu að málinu og áður en formlegt samstarf sveitarfélaganna á höfuðborgarsvæðinu hófst. Þetta er skýr skipulagshugmynd þar sem hin „línulega“ borg sprettur upp úr blaðinu og vísar til skýrrar skipulagshugmyndar eins og gert var í AR2010-2030.  Þetta er ný sýn á sterka skipulagsheild þar sem meginlínur samgöngukerfisins eru skýrar og augljósar. Þetta er um leið er mun raunhæfari nálgun en sú sem nú er verið að ræða um og er í kynningu. Þarna er teiknuð austur-vesturlína frá Eiðistorgi að Korputorgi og norður-suðurlína frá Elliðaárósum suður í Hafnarfjörð um Mjódd og Smáralind.

Að ofan sést hvað Borgarlínukerfið sem nú er í kynningu er flókið miðað við fyrri mynd. Þarna er hugmyndin um „línulega“ borg nánast horfin. Það er ekki auðvelt að sjá útúr þessu heildarmynd. Kortið ber merki mikilla málamiðlanna milli sveitarfélagann sem laðar fram illa strúkúrerað samgöngukerfi sem verið er að reyna að aðlaga núverandi byggð. Spurt er hvort ekki mætti aðlaga þetta að frumhugmyndum AR2010-2030 og láta svo borgarskipulagið laga sig að Borgarlínunni. Svipað og gert var í Kaupmannahöfn fyrir meira en 70 árum þegar „fingerplanen“ varð til og danir náðu böndum á stjórnlausa útþennslu stórkaupmannahafnar sem lagaði sig svo í framhaldinu að skipulagshugmyndinni með vegakerfi og lestarsamgöngum.

Á myndinni að ofan sést hvar þróunarásinn liggur eftir borginni endilangri. Myndin er úr AR2010-2030 og sýnir hvernig samgönguásinn og þróunarásnum var ætlað að vinna saman og styrkja hvorn annan. Þetta er ekki flókið og vel hægt að ná yfir þetta heildaryfirsýn. Þarna sér maður á teikningu hvernig hin línulega borg var hugsuð.

++++

það vekur sérstaka athygli að kynningarferlinu í þessum áfanga sem varðar aðalskipulagið lauk í dag, 20 júní en hún hefur einungis staðið þrjár í vikur frá 31.05.2017. Það er ótrúlega stuttur tími fyrir svona flókið verkefni og enganvegin hægt að taka þessa kynningu og tækifæri til að gera athugasemdir alvarlega. Málið  hefur lítið verið rætt með formlegum hætti opinberlega. Ekkert í sjónvarpi og ekkert í útvarpi.  Það er varla hægt að ætlast til þess að fólk geri athugasemdir við þetta án umræðu. En ég geri tilraun til að velta upp nokkrum spurningum og vangaveltum í þessum pistil. Kannski einhver kunmnáttumaður eða sérfræðingur geti svarað þessum vangaveltum mínum með einhverjum hættti og upplýst leaendur? Svona umfangsmikið verkefni og kostnaðarsamt þolir vel umræðu jafnvel nokkurra ára skoðun  og kynningu.

++++

Efst er mynd sem sýnir umferðavandræði á venjulegum virkum degi þegar fólk er að ferðast frá heimili sínu til vinnu sinnar. Þekkt skipulagslausn á svona vandamáli er að færa fjölmenna vinnustaði nær búsetunni og gera borgarhluta sjálfbærari varðandi atvinnu og þjónustu.  Fluttningur stærsta vinnustaður landsins, Landspítalann, með 5000 starfsmönnum og 1800 „viðskiptavinum“ á degi hverjum ásamt markvissri vinnu í hverfaskipulaginu væri gott tækifæri til þess að jafna þetta eitthvað.

+++++

Nýjung á sviði léttlesta

Teinalausar léttlestar í Kína.

Það er mikið að gerast í almannaflutningum í heiminum í dag.  Í bænum Zhuzhou í Kína voru, í byrjun mánaðarins, kynntar nýjar gerðir Léttlesta sem rúlla ekki á teinum. Kínverjarnir áttuðu sig á því að Léttlestarkerfi er of dýrt fyrir minni borgir jafnvel þó þetta sé mjög áhugaverður ferðamáti og bráðnauðsynlegur af margvíslegum ástæðum. Þess vegna kynnti CRRC Zhuzhou Institute Co Ltd „the worlds first railless train“. Restin rennur eftir venjulegum malbikuðum götum á gúmmíhjólum í stað teina. Lestarvagnarnir sem kynntir voru eru um 9 metra langir með hámarkshraða upp á 70 km á klukkustund. Þeir geta ekið 40 km á einni hleðslu og borið um 100 farþega hver. Ef þrír vagnar eru tengdir saman eins og sést á myndunum sem hér fylgja komast 300 manns fyrir í vagninum. Gert er ráð fyrir að ein lest geti flutt 500 farþega með fimm samtengdum vögnum.

Lestin fer eftir máluðum línum í götunni sem nemar í lestinni skynja. Þetta er kerfi sem þekkt er í betri bílum í dag.

Kínverjar munu taka lestina í notkun í byrjun næsta árs á um 7 km langri línu til að byrja með. Að ofan koma tvær myndir af lestinni og að neðan fróðlegt myndband um þessa nýjung.

Það er ánægjulegt að verða vitni að því að Minjastofnun Íslands veitir aðhald að eigin frumkvæði þegar stofnuninni þykir ástæða til.

Í Morgunblaðinu í morgun kemur fram að Minja­stofn­un Íslands tel­ur að fyr­ir­huguð upp­bygg­ing nýrra stúd­enta­í­búða á lóð Gamla Garðs á Hring­braut 29 feli í sér veru­leg og nei­kvæð um­hverf­isáhrif þar sem list­rænt mik­il­vægri skipu­lags­heild verði raskað með óaft­ur­kræf­um hætti.

„Það eru mjög fá dæmi um það í skipu­lags­sögu Reykja­vík­ur að svona stórt stofn­ana­svæði hafi frá upp­hafi verið mótað með ákveðna list­ræna heild­ar­sýn í huga og alla tíð síðan hafi menn virt þá grunnþætti. Þannig hafa menn ekki raskað skeif­unni fyr­ir fram­an Há­skóla Íslands né sér­kenn­um svæðis­ins í kring,“ seg­ir Pét­ur H. Ármanns­son, sviðstjóri um­hverf­is- og skipu­lags­sviðs Minja­stofn­un­ar, í Morg­un­blaðinu í dag.

Í áliti Minja­stofn­un­ar sem sent hef­ur verið Reykja­vík­ur­borg seg­ir að með fyr­ir­hugaðri upp­bygg­ingu aust­an við Gamla Garð muni fram­hlið húss­ins hverfa að mestu á bak við ný­bygg­ing­ar. Við það rask­ist mik­il­væg og ein­stæð skipu­lags­heild í borg­ar­mynd Reykja­vík­ur. Þegar fyrstuverðlauna tillaga í nýafstaðinni samkeppni um húsið er skoðuð getur maður ekki veraið annað en sammála áliti Minjastofnunnar.

Í áliti Minjastofnunar segir einnig:  „Þjóðminjasafnið og Gamli Garður eru verk sama höfundar og kallast á. Þjóðminjasafnshúsið er hannað eins og bakgrunnur við Gamla Garð og saman mynda þau tilkomumikinn jaðar háskólasvæðisins við þá merku breiðgötu sem Hringbrautin er en hún er líka einstök í skipulagssögu Reykjavíkur. Hún er fyrsta og eina breiðgatan sem hefur verið skipulögð og mótuð með merkum byggingum í kringum gamla bæinn.“

Stúdentagarðurinn við Hringbraut, Gamli Garður, er fyrsta byggingin sem reis á lóð Háskóla Íslands á Melunum á árunum 1933-34 en það var Sigurður Guðmundsson arkitekt (1885-1958) sem teiknaði húsið. Sigurður, sem var heiðursfélagi Arkitektafélags Íslands, teiknaði líka þjóðminjasafnið eins og áður er getið, Austurbæjarskólann, Elliheimilið Grund, Hafnarhúsið, Fossvogskirkju (ásamt Eiríki Einarssyni) og margt fleira.

Það eru nokkur atriði sem einkenna samspil húsanna í þessu umhverfi. Þar er fyrst að telja stigaturnana í húsunum tveim, Gamla Garði og Þjóðminjasafninu. Þessi trurnar kallast á og eru sterkustu einkenni götumyndarinnar ásamt valmaþökunum. Stgagangurinn sunnan í Gamla Garði skiptir líka máli ásamt útveggjagerðinni í húsunum í kring sem eru fletir með gluggaopum í stað gluggabanda eða gluggum sem spanna frá gólfi til lofts eins,  og mikið er „tekið“ nútildags.

Vinningstillagan er unnin af afar færu arkitektateymi sem treystandi er til þess að aðlaga hugmynd sína að þeim veruleika sem blasir við. Það verður spennandi að fylgjast með frekari úrvinnslu teymisins  í framhaldi af áliti Minjastofnunnar. Það er rétt að minna á að í dómnefndarálitisem dagsett er 27.mars 2017  stóð “ Dómnefnd þykir mikilvægt að unnið verði frekar með ásýnd byggingarinnar við frekari vinnslu í deiliskipulagsferli svo yfirbragð byggingarinnar samræmist betur aðliggjandi byggð“. Af þessu má skilja að það hafi legið fyrir frá dómsdegi að endurskoða ætti tillöguna.

++++

Efst er mynd af „tilkomumiklum jaðri háskólasvæðisins“ þar sem í orðsins fyllstu merkinu er tveggja turna tal.  Inngangur í gamla Garð er um þennan turn sem mætti nota áfram sem aðaltengingu milli húsanna og meginstoð fyrir lóðrett flæði í byggingunum, bæði gömlu og nýju. Af einhverjum ástæðum, sem ég átta mig ekki á, var inngangi í Þjóðminjasafninu breytt þannig að gengið er inn að aftan. Aðalstigahúsið er í turninum sem sést á myndinni eins og höfundurinn Sigurður Guðmundsson gekk frá byggingunni.

Myndin að ofan lýsir vel aðstæðum á staðnum og hvernig nýbyggingin fellur að eldri húsum. Vert er að benda á að tölvuteikningin að ofan er frá sjónarhorni sem enginn hefur aðgang að og dregur úr helsta galla tillögunnar.

Á afstöðumyndinni má álygta að byggingamagn sé meira en lóðin og umhverfið þolir. Það eru efasemdir um byggingahlutann sem er þvert á suðurgafl Gamla Garðs. Ef húsin væru örlítið grynnri og nokkuð minni, ásýnd endurhugsuð með valmaþaki yrði miklum árangri náð.

Landmótun umhverfis húsin er sérlega vel heppnuð sýnist mér. Hinsvegar er viss óvissa varðandi skilgreiningu verksins. Er þett viðbygging eða er þetta nýbygging. Ef þetta er viðbygging verður að gera miklu meiri kröfur um aðlögun að Gamla Garði og nýta núverandi stigahús betur í öllu samhenginu. Gefa því stekari stöðu í heildinni. Manni sýnist þverbyggingin við enda Gamlagarðs vera viðbygging sem ætti þá að gangast undir forsendur gamla hússins meðan húsið austan við (neðst) virðist vera nýbygging sem ætti að gefa eitthvað meira frelsi þó það sé fjarri því að vera takmarkalaust.

Öll aðstaða stúdenta í þessum byggingum er til mikillar fyrirmyndar.

Að ofan er umrædd grein úr Morgunblaðinu í morgun sem var tilefni þessara skrifa.

+++

Sigurvegarar og höfundar tillögunnar eru: Ydda arkitektar EHF og DLD-Dagný land Design EHF.

Í dómnefnd sátu

Haukur Agnarsson formaður

Ebba Þóra Hvannberg prófessor

Eydís Bl-öndal frá stúdentaráði

Guðrún Ingvarsdóttir arkitekt

Páll Gunnlaugsson arkitekt

Perla Dís Kristinsdóttir arkitekt

og

Sigurður Hallgrímsson arkitekt.

Bandaríski arkitektinn Frank Lloyd Wright fædddist 8. júni 1867 í Wisconsin í bandaríkjunum. Síðan eru liðin 150 ár.

FLW er óumdeilanlega talinn fremstur arkitekta þar vestra fyrr og síðar. Hann hafði mikil áhrif víða um lönd. Hann sótti innbrlástur í japanska byggingalist og lét nytjastefnuna ráða ferð. En nytjastefnuna (funktionalismann) nam hann hjá meistara sínum Louis sullivan um og fyrir aldamótin 1900. FLW vann hjá fremstu arkitektum Chicagoborgar um þær mundir en það var stofa Adler & Sullivan.  Sullivan, sem FLW kallaði alltaf „meistara“ rak unga arkitektinn þegar hann komst að því að hann var að harka „framhjá“ á kvöldin og um helgar.

FLW var afbragðs teiknari eins og einkennir góða arkitekta. Hann teiknaði mikið allskonar ornament og prjál þegar hann vann hjá Sullivan.  Þetta var í raun andstætt nytjastefnunni en á þeim umbrotatímum þegar hún var í fæðingu var það sjálfsagt nauðsynlegt til að fæla viðskiptavininn ekki frá. Dæmi um þetta er Carson Pirie Scott & Co i Chicago sem  var byggt á árunum 1899-1904 þar sem FLW teiknaði prjálið á fyrstu og annarri hæð. Allt gert úr steyptu járni.  Ef grannt er skoðað þá sótti FLW líka í smiðju meistara síns Sullivan og nægir þar að nefna Getty Tomb frá 1890 og Union Station frá 1892 sem var rifin 1953-54.  Þessi hús og fleiri frá hendi Sullivans hafa greinilega haft mikil áhrif á FLW

Áhrifa FLR gætti víða. Prófessorinn minn, Jörgen Bo var undir áhrifum FLW og teiknaði hús undir japönskum áhrifum í Danmörku. Bo var mikill áhrifavaldur í danskri húsagerð uppúr miðri síðustu öld og litu margir til míns gamla prófessors til að fá innblástur. Ég man að Bo sagði eitt sinn „að maður væri fyrst orðin góður arkitekt þegar hinir góðu arkitektarnir væru farnir að herma eftir manni“.

Það hús FLW sem hér er til umfjöllunar er í St. Louis Park, stutt utan við Minneapolis og er til sölu. Húsið hefur verið í eigu sömu aðilana frá upphafi. Hjónin sem báðu arkitektinn um að hanna húsið fyrir sig eru nú um 90 ára gömul og hafa búið þarna í 50 ár.

FLW hóf hönnunarvinnuna árið 1958 , þá 91 árs gamall og lauk við alla uppdrætti áður en hann dó ári seinna þann 9 apríl 1959. Hann lifði ekki að sjá húsið fullgert. Þetta er ótrúlegt afrek af svo öldruðum manni. Hann hafði enn fullkomna stjórn á rýmisgreind sinni og höfundareinkennin voru aldrei sterkari. Hann teiknaði allt sem til hússins heyrir bæði fastar innréttingar og lausar. Hann teiknaði jafnvel loftlampa og borðlampa. Það er óhætt að segja hér eins og oft áður „Thats’s Wright all right“.

Ég bið lesendur að skoða myndirnar og reyna að átta sig á heildarmyndinni or flæði hússins. Inngangurinn og aðkoman er sérlega áhugaverð og svo er hógværðin gagnvart landslaginu áberandi en húsið stendur innst í botlangagöti þar sem er opið svæði. Landmótunin er líka áhugaverð og einstaklega vel útfærð. Húsið er frekar lítið á bandarískan mælikvarða eða um 250 m2.

En eins og áður sagði er húsið til sölu algerlega óbreytt frá hendi meistarans með húsgögnum og öllu tilheyrandi. Þeir sem hafa áhuga geta snúið sér til fasteignasölunnar: https://www.coldwellbankerhomes.com/mn/saint-louis-park/2206-parklands-lane/pid_12602097/

 Lesa má meira um FLW hér og í fleiri færslum mínum á þessu bloggi.:

http://blog.dv.is/arkitektur/2012/09/19/chicago-that-is-wright-all-right/

Húsið er gegnheilt. Þ.e.a.s. að það hefur sömu efnismeðferð að utan og innan. Takið eftir múrsteininum. Það er múrað í svokölluðu „löberforbandt“ (danska) þar sem einungis langhlið múrsteinsins snýr fram og svo er „rulleskifte“ undir gluggum. Þetta er munstur sem mikið var notað í Evrópu um aldir. Útlitið að ofan gæti vel verið hannað af dönsku húsi.

Engin bílskúr fylgir húsinu sem er óvenjulegt í Bandaríkjunum en það er myndarlegt bílskýli sem sjá má á myndunum að ofan.

Að neðan koma svo í lokin tvær myndir sem sýna hvernig húsið fellur að landslaginu. En þetta er óvenjulegt frá hendi FLW sem teiknaði mikið á flötu landi eins og á preriunni vestan við Chicago og víðar. Oft byggði hann í andstöðu við landið eins og í Falling Water. Ef Falling Water hefði ekki verið slíkt snilldar hús eins og raun ber vitni þá væri það nú álitið náttúruspjöll og líklega búið að rífa það fyrir löngu.

Ég hef verið svo heppinn að fá að skoða mörg hús eftir FLW þ.m.t.  flest hús hans í Chicago og á preríunni vestan borgarinnar ásamt húsi hans norðan við San Fransisco. Ég hef eldrei skoðað Falling Water sem mikið er lofað. Einhvernvegin hef ég aldrei haft áhuga fyrir því kannski einkum vegna þeirra afstöðu minnar að hús eigi alltaf að vera víkjandi fyrir landslaginu. Í Falling Water byggir FLW yfir gersemin sem eru aðdráttarafl staðarnis og lætur fossniðin dynja á íbúum hússins sem sjá ekki fossinn frá húsi sínu.  Ævar Harðarson fjallaði um þetta hús í dokltorsritgerð sinni og jók það ekki álit mitt á byggingunni. En ég er þar með ekki að segja að Falling Water sé ekki gott hús. Það væri nánast Guðlast að halda slíku fram. Þvert á móti er það frábært á flesta lund og óumdeilanlega mikið listaverk.

Það er alltaf erfitt að horfa upp á niðurrif eldri húsa sem eiga sér sögu.

Þar er oft saga og verk liðinna kynslóða þurrkuð út. Ég las í Morgunblaðinu áðan að nú er verið að rífa gömlu höfuðstöðvar Strætisvagna Reykjavíkur við Kirkjusand!  Húsin sem er verið að rífa eru tæplega 50 ára gömul og voru teiknuð af Guðmundi Þór Pálssyni arkitekt. Þetta eru, eða voru, ágæt hús hvernig sem á er litið.

Maður veltir fyrir sér hvort ekki hefði mátt fella þessi mannvirki inn í nýtt deiliskipulag og gefa því um leið nýtt hlutverk? Einhverja atvinnustarfssemi, hverfisverslun eða hverfismiðstöð. Kannski leikskóla eða grenndarskóla?  Einhvern veginn finnst manni þetta hús hefði getað sómað sér vel í nýrri blandaðri miðborgarbyggð og gefið byggðinni mikilvæga sögulega vídd í leiðinni.  Sennilega voru menn eitthvað að flýta sér og ekki gefið sér tíma til þess að hugsa sig um.

Líklegt er að fyrir þessu niðurrifi liggi vel rökstuddar ástæður þó þær liggi ekki í augum uppi. En ég hugsa til Völundar- og Kveldúlfsskálanna vestar við strandlengjuna sem rifnir voru fyrir aðeins nokkrum áratugum og margir sakna.

Á Kirkjusandsreit er fyrirhuguð blönduð miðborgarbyggð. Reitnum verður skipt upp í nokkrar lóðir og er byggingarmagn í heild áætlað um 75 – 85 þúsund fermetrar.  Um helmingur byggingarmagns verður atvinnuhúsnæði, skrifstofur og þjónusta, en gert er ráð fyrir um 300 nýjum íbúðum af fjölbreyttum gerðum á svæðinu.

Að neðan koma svo tvær tölvumyndir af fyrirhugaðri byggð við Kirkjusand. Þetta virðist ágætt skipulag með tiltölulega lágri og þéttri borgarbyggð með blandaðri atvinnustarfssemig og fjölbreyttu úrvali íbúðagerða en vandséð er nauðsyn þess að byggingar Strætisvagna Reykjavíkur, SVR, hafi þurft að víkja vegna meginmarkmiða skipulagsins um blandaða miðborgarbyggð. Þvert á mót var þarna möguleiki á að gefa byggðinni sögulegar rætur.

Hið kunna skáld Sigurður Pálsson, hélt hátíðarræðu við skólaslit MR síðastliðinn föstudag 26 maí.  Hann lagði út frá Dylan, tímanum og tíðarandanum fyrir 50 árum þegar hann og fólk á okkar aldri lauk framhaldsskóla. Ég birti hér ræðu hans í heild sinni með leyfi höfundar. Þetta er eins og við var að búast bæði skemmtileg, fróðleg og vel skrifuð ræða sem á erindi til feliri en þeirra sem sátu í Háskólabíoi við skólaslit Menntaskólans í Reykjavík 2017.

Hann talaði  sérlega fallega um um arkitektúr,  poppmenninguna og fleira.

Hann byrjaði á tilvitnun í Nóbelsverðlaunahafann Bob Dylan.:

++++++

Ágætu nýstúdentar og aðstandendur þeirra, rektor, kennarar, júbílantar, aðrir góðir gestir.

While preachers preach of evil fates

         Teachers teach that knowledge waits

         Can lead to hundred-dollar plates

         Goodness hides behind its gates

         But even the president of the United States

         Sometimes must have

         To stand naked.

Svona orti ungt ljóðskáld og lagahöfundur fyrir rúmum fimmtíu árum, hann hafði lag á að draga mikilsverð sannindi saman, stundum í eina línu sem kjarnar ákveðna kennd, til dæmis The Times They Are A-changin’ en það hefur verið tilfinning mannkynsins fyrir nútímanum mestalla tuttugustu öldina, allt til dagsins í dag. The Times They Are A-changin’…

Ágætu nýstúdentar. Í dag eru tímamót í lífi ykkar, þetta er stór dagur. Við júbílantar minnumst þess að ákveðinn árafjöldi er liðinn frá því við vorum í ykkar sporum.

Tíminn. Hann er mikill húmoristi. Fimmtíu ár frá því ég stóð á þessu sviði með skjal í hönd og hvíta húfu á höfði. Ef einhver hefði sagt mér þá, að ég myndi standa á þessu sama sviði eftir fimmtíu ár, fara með ljóðlínur eftir Bob Dylan, sem hefði fengið Nóbelsverðlaunin í bókmenntum haustið áður, þá hefði ég sagt eins og Danir segja svo skemmtilega: Nej, men hold nu kjæft du!

Tíminn. Hann er bæði mælanlegur og ómælanlegur, klukkan mælir hann, hann mælist í árum. Vissulega ekki hægt að mótmæla þeirri hlið tímans sem er mælanleg. En það er ástæða til þess að minna á hina súbjektívu hlið tímans, hina huglægu. Skynjun okkar á tímanum. Hún tengist því sem við megum aldrei missa tengslin við, okkar innri rödd.

Við vitum öll að mikilvægustu stundir lífs okkar eru ekki endilega langar mældar á klukkunni. Skynjun okkar á tíma er vissulega huglæg, ekki hlutlæg.

Tími þýðir líka kennslustund. Ég get nefnt marga kennara í MR sem létu hvern tíma líða eins og hann væri tíu mínútur, læt nægja að nefna tvö nöfn: Björn Bjarnason sem kenndi mér stærðfræði í 4. bekk og Vigdís Finnbogadóttir sem kenndi mér frönsku í fimmta bekk.

Ég man satt best að segja ekki eftir nema einu fagi þar sem mér leið eins og hver tími væri tíu tímar minnst. Það var bókfærsla í þriðja bekk, mér hefur aldrei leiðst jafn mikið, eiginlega aldrei í lífinu. Þetta átti eftir að draga dilk á eftir sér. Þannig var að í óbærilegum leiðindum í bókfærslunni fór ég að skrifa án þess að hugsa, án þess að vitundin væri við stjórnvölinn. Þegar heim var komið varð ég steinhissa: skrifaði ég þetta? Sumar setningarnar fannst mér vera framandlegar á áhugaverðan hátt. Í raun hafði ég praktíserað ósjálfráða skrift án þess að hafa hugmynd um það, eitthvað sem súrrealistarnir í París stunduðu fjörutíu árum fyrr sem æfingu í því að virkja undirmeðvitundina. Þetta var upphafið að ljóðagerð minni og öðrum skrifum. Óbærileg leiðindin í bókfærslu. Kannski eru leiðindi stórlega vanmetin sem aflvaki. Örvæntið því ekki, kæru nýstúdentar, ef ykkur er farið að leiðast núna.

Það eru fimmtíu og fimm ár frá því að ég kom í fyrsta skipti inn í þennan sal, ég gleymi því ekki. Ég var nýkominn til Reykjavíkur, sat í landsprófsdeild Hagaskóla hér í nágrenninu, kom hingað minnir mig á kynningu sem Sinfóníuhljómsveitin var með fyrir skólafólk. En þessi salur, ég hafði hreinlega aldrei séð annað eins, hafði aldrei komið í rými þar sem var svona hátt til lofts. Og vítt til veggja. Og hlutföllin rétt og blátt klæði á sætunum, undarlegur og nútímalegur gúmmidúkur á gólfinu. Þessi frumskynjun á salnum í Háskólabíói tók sér bólfestu einhvers staðar innst í huganum og hefur ekki vikið þaðan síðan.

Stóri salurinn í Háskólabíói þar sem við erum núna, hann getur kennt okkur ýmislegt. Þetta hús er ekki lítilla sanda, lítilla sæva. Maður finnur að arkítektarnir höfðu ekki asklok fyrir himin. Hugsið ykkur þennan sal, þessa byggingu þegar hún var ekki annað en teikning á blaði. Og hugsum okkur enn lengra aftur á bak, þegar þessi bygging var ekki annað en hugmynd í höfði arkítektanna. Þá var mikils virði að hlusta á innri röddina, hún leiðbeinir. Hún predikar ekki, hún kennir. Þessi bygging er stór í sniðum af því að hún er stór í hugsun.

En mér verður hugsað til annars húss sem getur kennt okkur margt. Menntaskólinn í Reykjavík er eitt þeirra fyrirbæra sem á sér langtum lengri sögu en sem nemur mannsævinni.

Við skynjum þannig eitthvað sem er sannarlega stærra en við sjálf. Á það bæði við um skólastarfsemina og einnig hús skólans við Lækjargötu sem var tekið í notkun árið 1846. Hús sem er í réttum hlutföllum enda vissu menn þá, að enginn er yfir gullinsnið hafinn.

Þegar húsið var 140 ára var ég fenginn til að skrifa leikrit fyrir Herranótt. Ég las allt sem ég komst yfir um húsið og skólastarfsemina og heillaðist algjörlega. Leikritið heitir Húsið á hæðinni eða hring eftir hring. Aðalpersónan er húsið og svokallaðir húsandar sem búa þar í veggjunum en síðari hluti titilsins, hring eftir hring, vísar til þess að það var eins og kynslóð fram af kynslóð væru svipuð mál ofarlega á baugi, átök milli aga og agaleysis, milli hefða og byltinga og svo framvegis. Hring eftir hring, réttara væri að segja spíral eftir spíral, því það er þannig sem sagan endurtekur sig, ekki í lokuðum hring heldur spíral.

Það er ákaflega sjaldgæft hér á landi að eiga þess kost að dvelja í húsi sem á sér jafn langa sögu. Þetta var mennta- og menningarmiðstöð þjóðarinnar kynslóð fram af kynslóð. Húsið og skólastarfsemin kenna okkur eitthvað mjög mikilvægt um tímann.

Það eru forréttindi að vera þátttakandi í því ævintýri. En þetta á ekki að gera okkur MR-inga hrokafulla, þvert á móti. Þetta á að vera okkur lexía í hógværu stolti, hvatning til að vera skólanum til sóma. Stolt er algjör andstæða hroka. Aðgangur að fortíðinni getur verið og á að vera stökkpallur inn í framtíðina. Sá sem hefur lifandi aðgang að fortíðinni er betur til þess fallinn að ráða við framtíðina.

Horfum á trén, þá skynjum við að tré sem vex er kennari, lífvera sem hjálpar okkur að sjá hlutina bak við hlutina, fræið bak við tréð. Áform sem vex eins og lífvera, fjölgar sér eins og lífvera.

The Times They Are A-changin’.

Eitt dæmi af ótalmörgum: Enn eina ferðina stöndum við á tímamótum. Framundan eru tímar gervigreindar og alls kyns hluta sem mannleg hönd og hugur unnu áður. Og hvað með það? Jú, þá verður ljóst að sköpunarkrafturinn verður stöðugt mikilvægari, eitthvað sem gervigreindin ræður ekki við. Ekki ennþá að minnsta kosti. Sköpunarkraftur og gott samband við innri röddina skiptir öllu.

Árið 1867, fyrir nákvæmlega 150 árum lauk byggingu húss sem við þekkjum vel en það er Íþaka, bókhlaða MR, sem byggð var fyrir fé sem enskur kaupmaður, Charles Kelsall ánafnaði Latínuskólanum í erfðaskrá sinni.

Hann hafði heillast mjög af því að fámenn og sárafátæk þjóð skyldi reyna að halda uppi sjálfstæðu menningarlífi.

Ég hef verið beðinn um að koma því á framfæri að við, 50 ára stúdentar, höfum ákveðið að færa skólanum peningagjöf sem verði varið til að styrkja safnkost Íþöku.

Við vonum að gjöfin komi sér vel, þetta er örlítill þakklætisvottur okkar til skólans sem reyndi af öllu afli að koma okkur til nokkurs þroska og fór held ég langleiðina með það þó svo ekki mætti neinu muna í sumum tilfellum eins og í tilviki þess sem hér talar. Þið takið eftir því að ég notaði bæði tilfelli og tilvik í sömu setningunni, orðið tilfelli var algjört bannorð hjá íslenskukennaranum mínum í sjötta bekk. Ég hef verið að safna kjarki í fimmtíu ár að nota það og vona að það fyrirgefist eftir öll þessi ár. Enda bætti ég óðara við leyfilega orðinu, tilvik.

Ágætu nýstúdentar og júbílantar. Enn og aftur: hjartanlega til hamingju með daginn. Ég ætla að lokum að leyfa ykkur að heyra stutt prósaljóð sem ég skrifaði fyrir nokkru.

Það er um tímann og heitir Að vera – að verða og hljóðar svo:

Það er erfitt að öðlast djúpan skilning á tímanum. Það reynist miklu auðveldara að skynja hann. Jafnvel skilningur á afstæðiskenningunni breytist óðara í skynjun.

Rabbí Nachman frá Breslau sagði eitt sinn við áheyrendur sína: “Það er bannað að vera gamall.”

Þetta er ekki misheyrn, ekki missýn, hann sagði ekki bannað að verða gamall heldur vera.

Munurinn virðist lítill, einn bókstafur.

Með því að íhuga þessa setningu nánar gæti það gerst að maður skynjaði tímann í leiftursýn, skynjun sem stappaði nærri skilningi eitt augnablik, örstutt.

Verðandin er opin, það er allt í lagi að verða gamall, það er lífrænt.

En veran sjálf er helguð lífsandanum, síungum.

Einmitt þannig: það er bannað að vera gamall.

++++

Hér að neðan kemur myndband þar sem Dylan flytur lagið sem tilvitnaður texti er úr í ávarpi Sigurðar Pálssonar:

Geirharður Þorsteinsson arkitekt er látinn og verður borinn til grafar á morgun.

Í mínum huga var Geirharður einstaklega flinkur arkitekt með sterka vitund um byggingalist. Hann var rökfastur og djúpþenkjandi með góða nærveru. Hann hafði skoðun á málum og lét hana óhikað í ljós. Hann var ekki þeirrar gerðar að krefjast þess að fólki væri honum endilega sammála. Hann kaus umræðuna og sagði sína skoðun og gaf fólki svigrúm til að meta hana.  Á sama hátt hlustaði hann á fólk og lagði mat á skoðanir þess en gaf því svigrúm til að halda sinni í friði. Geirharður sá skoðanir og sjónarmið takast á en ekki persónur. Það var gaman að ræða málin við Geirharð því það voru aldrei nein leiðindi þó menn væru ekki sammála og maður fór alltaf ríkari af hans fundi.

Geirharður var mjög virkur í arkitektafélagi Íslands, formaður þess um tveggja ára skeið. Hann var ritari og um tíma og var bæði í gjaldskrárnefnd, laganefnd, menntamálanefnd, samkeppnisnefnd og skemmtinefnd. Hann var sérlega virkur í allri umræðu um fagleg málefni innan félagsins. Það er mikill missir af þeirri umræðuhefð sem er nánast lögð af nú á dögum.

Nú hefur hann kvatt eftir langa baráttu við Altzeimer sjúkdóminn. Við áttum síðast tal saman á Grund fyrir um einu ári. Hann tók mér vel en mundi ekki hver ég var eða hvað ég hét. En hann sagðist kannast við mig og brosti. Samtalið var ekki eins og áður. Það var slitrótt og samhengislaust. En ég fór að spyrja hann um eitthvað sem varðaði Munchen. Svona til að segja eitthvað.  Þá lifnaði hann við og fór að segja mér frá strákapörum þeirra námsmannanna þar í borg um miðjan sjötta áratug síðurstu aldar. Þetta voru skemmtilegar lifandi og líflegar sögur af honum og „Gunna Torfa“ og einhverjum fl.  (líklega Gunnari Torfasyni verkfræðingi)  Við skemmtum okkur báðir við þetta. Hann sem sögumaður og ég sem hlustandi.  Síðasta samverustund mín með Geirharði snerist upp í að verða skemmtileg minning sem ég er þakklátur fyrir og gleymi aldrei.

+++++

Geirharður Þorsteinsson var einn þeirra arkitekta sem hafði mikla og góða yfirsýn yfið viðfangsefnið og sterk höfundareinkenni. Allt sem hann tók sér fyrir hendur var úthugsað og vel útfært í þeim anda sem tilheyrði honum og honum einum. Ég tek hér dæmi um eitt verka hans sem skýrir þetta ágætlega út fyrir þeim sem sjá.

Þetta er húsið Skildinganes 62 í Reykjavík sem teiknað var fyrir 41 ári eða árið 1976. Líklega eitt af bestu sérbýlishúsum á Íslandi.

Húsið stendur í Skerjafirði niður við sjóinn. Handan við Skerjafjörð eru iðagrænar grundir Álftaness.  Á milli er sjór og í fjörunni eru sæbarðar klappir og grjóthnullungar. Þessar aðstæður ásamt húsrýmisáætluninni hafa gefið arkitektinum innblástur. Hann velur að hafa húsið á tveim hæðum gagnvart sjónum en einni að götu. Horn hússins eru rúnnuð og mjúk eins og strandlengjan og sæbarið fjörugrjótið.   Það er gras á þakinu sem kallast á við Álftanesið í fjarska og náttúru strandlengjunnar.  Það er margt fleira sem kemur til.  En öllu þessu er mætt á snilldarlegan hátt frá hendi Geirharðar.  Þessi ávölu form sem áttu upphaf í Skildinganesinu notaði Geirharður síðar víða í byggingum sínum.

Þetta hús stendur við Skildinganes 62 og getur hvergi staðið annarsstaðar og þetta hús getur ekki verið teiknað af neinum öðrum en Geirharði Þorsteinssyni.

Geirharður varði miklum hluta starfsæfinnar í skipulagsmál sem hann sinnti af miklum áhuga, fagmennsku og með góðum  árangri, enda félagslega sinnaður.  Það er samt þannig að ég hefði viljað að hann sinnti húsahönnun í meira mæli  því þar nutu hæfileikar hans sín best eins og sést á því húsi sem hér er fjallað um.

Að neðan koma nokkrar myndir af umræddu húsi.

Húsið er fyrirferðalítið frá götunni sét. Grænt grasþakið á vel við þarna. Handan Skerjafjarðar sérst í Álftanesið.

Í húsinu er gert ráð fyrir lítilli einstaklingsíbúð með sérinngangi. Íbúðinni er gefið mikið vægi og virkar ekki sem einhver hjálega eða hliðarbúgrein í öllu samhenginu. Hún er á efri hæð hússins séð frá suðri.

Suðurhliðin er öguð í formi en samt organisk að vissu marki. Litla íbúðin er á efri hæð til vinstri með sameiginlegum svölum með aðalíbúðinni.

Aðalaðkoma og austurhlið. Þarna sést til sjávar og út á Álftanes.

Aðalinngangur og nokkrar sæbarðar steinvölur.

Götuhlið

Það er sama hvaðan litið er til hússins, allt er í samræmi og miklu jafnvægi. Höfundareinkenni Geirharðar eru augljós og leynast hvergi.

Að ofan er snið í húsið Skildinganes 62 frá 1976. Þetta er sérlega fallegt snið sem minnir á snið Alvars Aalto í Villa Carré frá miðjum sjötta áratugnum. En það var sagt um Aaltó að hann hafi oft byrjað á sniðinu þegar hann teiknaði hús. Sniðið gefur strax fyrirheit um umfang hússins og leguna í landinu. Nú er sagt að arkitektar byrji á að velta fyrir sé í hvaða forriti eigi að teikna!

Að ofan eru grunnmyndir hússins sem fróðlegt er að rýna í. Takið eftir litlu íbúðinni sem óskað var eftir. Hún er hvorki sett í kjallara né ris. Heldur er henni skapað rými á besta stað í húsinu. Þó lítið hafi verið fjallað um þetta hús undanfarin ár þá leikur ekki nokkur vafi á að þetta er í flokki bestu húsa á Íslandi.

Ef smellt er á myndirnar þá stækka þær.

Lesandi síðunnar vakti athygli mína á að víða um heim er farið að afgreiða litlar sundlaugar sem gerðar eru í  20 og 40 feta skipagámum.  Eftir ábendinguna „googlaði“ ég „Ship container swimming pool“ og það opnaðist stór heimur um lausnir sem ættu að geta nýst víða hér á landi. Þetta ætti að henta vel í sumarbústaðabyggðum og jafnvel við einstaka sumarbússtaði í stað heitra potta eða jafnvel við hliðina á þeim.

Þetta virðist eitthvað svo sára einfalt að mig undrar að þetta sé ekki komið á markað hér á landi fyrir löngu þar sem meira framboð er af heitu vatni hér en víðast annarsstaðar.

Hjálagt eru nokkrar myndir sem ég fann á netinu.

+++

Efst og neðst eru myndir af gámalaugum sem felldar hafa verið á smekklegann hátt inn í menningarlandslagið.

Skemmtileg sérsniðin laustn þar sem er nokkur landhalli.

Að ofan  er gámalaugunum  styllt ofaná stétt eða (gerfi)grasflöt. Mér skilst að sum fyritæki úti í hinum stóra heimi leigi svona laugar út fyrir barnaafmæli og slíkt.

Hér er gámurinn lítið eða ekkert niðurgrafinn en smíðað umhverfis hann líkt og tíðkast með heita potta hér á lndi.

Hér er gámnum komið fyrir í einskonar „infinity“ laug með gleri í endanum. Skemmtilegt hefði verið að láta yfirfallið flæða yfir glerbrúnina.

Hér er sýnt hvernig komið er fyrir hefðbundnum potti og sundlaug í einum og sama gáminum sýnist mér.

Mér skilst að þessar gámalaugar séu framleiddar í „gámatali“ um víða veröld og ekið nánast fullbúnum á áfangastað.