Íslendingar eru aðilar að Evrópusáttmálanum um Mannréttindi. Hann tryggir hugsanafrelsi, samviskufrelsi og trúfrelsi (freedom of thought, conscience and religion) og öll mismunun í að njóta þessara réttinda eru bönnuð samkvæmt sáttmálanum (discrimination in the enjoyment of the rights and freedoms secured by the Convention). Sams konar ákvæði eru í mannréttindasáttmála Sameinuðu Þjóðanna.
Íslendingar búa við þjóðkirkju. 62. Grein stjórnarskrárinnar gerir ráð fyrir að ríkið eigi að styðja og vernda hina evangelísku lúthersku kirkju þ.e. þjóðkirkjuna. Svipað fyrirkomulag hefur verið í Danmörku, Svíþjóð og Noregi og Finnlandi. Segja má að þetta sé Lútherskt fyrirkomulag en í því kerfi átti furstinn að vera yfirmaður kirkjunnar. Þjóðkirkjufyrirkomulagið er ekki í öðrum ríkjum Evrópu og ekki að breyttu breytanda í Tyrklandi og Albaníu sem eru einu Evrópuráðsríkin þar sem múhameðstrú en ekki kristni er ríkjandi.
Stofnanir Evrópuráðsins hafa ekki gert athugasemdir við Þjóðkirkjufyrirkomulagið hvorki mannréttindafulltúi (Commissioner of human rights) eða ECRI (European Commission against Racism and Intolerance) né Mannréttindadómstóllinn (European Court of Human Rights). Dómstóllinn hefur skyldað Norðmenn til að huga betur að trúarbragðakennslu sem sé að virða rétt foreldra til þess að börn séu undanþegin slíkri kennslu og sjá þeim fyrir raunverulegum valkosti.
Þegar mál þessi hafa komið upp hafa íslenska stjórnvöld bent á að þrátt fyrir ákvæði 62. greinar stjórnarskrár ríki hér trúfrelsi sbr. 65. grein stjórnarskrár ( Allir skulu vera jafnir fyrir lögum og njóta mannréttinda án tillits til kynferðis, trúarbragða, skoðana, þjóðernisuppruna, kynþáttar, litarháttar, efnahags, ætternis og stöðu að öðru leyti.). Laun presta úr ríkissjóði, biskupa og starfsmanna biskupsstofu og aðrar greiðslur séu samkvæmt samkvæmt samningi. Fyrst þegar ríkið eignaðist jarðir biskupsstólanna Skálholts og Hóla og síðar þegar ríkið eignaðist nær allar aðrar kirkjujarðir síðast með samningi frá 1997. Ekkert misrétti sé því í gangi.
Þá hefur og verið talið að þjóðkirkjufyrirkomulagið væri félagslegt og menningarlegt fyrirkomulag sem hægt væri að vinna með áfram þrátt fyrir trúfrelsiskröfuna sem er af öllum talin sjálfssögð og eðlileg enda í samræmi við mannréttindasáttmála og grundvallarskilning flestra.
Ekki er deilt um trúarbragðakennslu. Úrskurðað hefur verið að þátttaka í slíkri kennslu verði að vera valkvæð en Noregur reyndi að gera hana hlutlausa og að skyldu en á það hefur ekki verið fallist. Krafa er gerð um það að þeir sem ekki sækja slíka kennslu eigi að fá verðug verkefni en ekki látnir húka undir vegg. Áður fyrr kenndu prestar það sem kallað var Kristinfræði. Hún er löngu aflögð og komin trúarbragðafræði í staðinn.
Á Íslandi hefur þessu verið fylgt (þó ekki alls staðar með verðug verkefni). Trúboð fer ekki fram í skólum. Þó hefur einn og einn kennari á landsbyggðinni farið með faðirvorið í upphafi kennslustunda. Sömuleiðis eru sums staðar sungnir sálmar og í leikskólum oft sömu lög og í sunnudagaskólanum.. Prestar hafa fengið að koma með tilkynnar sínar um fermingarstarf inn í bekki. Sums staðar hafa þeim fengið afnot af skólahúsnæði til fermingarfræðslu (sérstaklega í heimavistarskólum þar sem börn fara heim um helgar). Þá hafa kennarar víða komið með krakka í kirkjur sérstaklega á aðventunni, kirkjuheimsóknir kallast það.
Allt þetta hefur farið fram í mesta bróðerni. Þá hafa prestar verið kallaðir til beri voða að höndum og eru sums staðar í áfallateymum skólanna.
Mannréttindaráðið fer offari.
Drög mannréttindaráðs Reykjavíkurborgar um trúmál og skóla vekja upp margar spurningar. (Drögin má finna víða á netinu og í blöðum). Ráðið fer að mínum dómi offari. Í staðinn fyrir að leitast við að uppgötva samfélagið eins og það er, er eins og það eigi að reyna að loka það af frá skólunum. Þetta er hugsanavilla. Hvers vegna má t.d. ekki dreifa Kóraninum í skólum? Mikið yrði ég glaður ef barnið mitt kæmi heim með Kóraninn í íslenskri þýðingu. Af hverju er Kóraninn og Biblían nefnd í sömu andrá og auglýsingabæklingar? Ætlar einhver að vera töff. Sýna svolitla lítilsvirðingu?
Af hverju verður fermingarfræðsla að fara fram utan skólatíma? Númer eitt: Hvað er skólatími? Hvers vegna má ekki presturinn semja við skólann um að fá hluta úr eftimiðdegi til þess að ná börnunum? Hvers vegna getur skólinn ekki sýnt liðlegheit? Vita ráðsmenn að skólinn fyllir sjálfur upp í öll göt með valkennslslu, sérkennslu þannig að varla er mínúuta milli 8 og 4 þar sem einhver er ekki alltaf upptekin.
Hvaða hroki er það að lána ekki einn eða tvo daga til fermingarferðalags með samþykki foreldra. Í mínu umdæmi vilja öll börn fara í slíkt ferðalag og fyrir börn sem ekki ætla að fermast er þetta jafnvel enn meira ævintýri en fyrir hin. Ferðast börnin í Reykjavík of mikið? Er of mikil tilbreyting?
Hvers vegna má ekki ,,samþætta“ notkun á skólahúsnæði ef þannig stendur á. Hvers lags hroki er þetta eiginlega.
Hvaða hroki er þetta að ætla að taka fyrir kirkjuheimsóknir. Ætlar mannréttindaráðið að læsa skólana inn í einhverjum filabeinsturni. Af hverju ætti barnið mitt ekki að fara í kirkuheimsókn á aðventunni? Af hverju mætti ekki fara í mosku væri hún tiltæk? Eð Búddahof? Á að ala hér upp einhver eyðiumerkurbörn?
Steininn tekur úr þegar mannréttindaháðið telur presta ekki til fagaðila þegar um er að ræða sálræn áföll eða sorrgarviðburði eins og við skulum kalla það. Það er lífsvinna presta að sinna sjúkum og sorgmæddum, umgangast fólk sem hefur orðið fyrir áföllum og sorg. Hugsanavillan hjá mannréttindaráinu er að leggja presta að jöfnu við forstöðumenn lífskoðunarfélaga en það getur verið ýmiskonar fólk. Prestar íslensku þjóðkirkjunnar og fríkirknanna eru allir mjög vel menntaðir og hafa langflestur aflað sér dýrmætrar reynslu. Að þessum sömu áfallamálum koma þeir yfirleitt á vettvangi, á heimili, í sjúkrahúsi og því miður stundum síðast í kirkju. Má þá prestur koma í skóla að tikynna dauðsfall? Eða þarf það að vera ,,fagaðili“?
Mér finnst vanvirðingar gæta í þessu plaggi í garð þjóðkirkjunnar, presta og trúarbragða almennt. Ég hef fengist við línulagnir í þessum málum í einum tólf ríkjum Evrópuráðsins og alls staðar eru sömu spurningarnar uppi. Hvernig getum við tryggt réttindi minnihlutahópa þegar kemur að trúarbrögðum. Leiðin er yfirleitt sú að tryggja þeim jafnan rétt og meirihlutatrúarbrögðum en ekki að sparka öllu draslinu út. Skólinn verður auðvitað að vanda sig en hann getur ekki látið eins og hann sé staddur í félagslegu, menningarlegu og trúarlegu tómarúmi.
Við höfum meirihlutakirkju sem mun sennilega stabiliseast í svona 70-80% þjóðarinnar þar sem þó milli 85og 95% þjóðarinnar munu þiggja þjónustu hennar. Hún sjálf er umburðarynd í boðun sinni og í garð annarra. Það má gagnrýna og deila um fjárhagsleg tengsl hennar við ríkið en að láta eins og vel menntaðir starfsmenn hennar séu ekki fagmenn þegar kemur að áföllum og að hús hennar séu pestarbæli er nægilegt til að ígrunda alvarlega kosningafyrirkomulagið í Reykjavík og hvurs lags menniungarkimar hafa náð þar yfirhöndinni?
Hvaðan eru mannréttindin upprunin nema frá Kristni? Þau ríki heims sem byggja á kristni þar finnur þú mannréttindi., ekki satt?
Ég átta mig ekki á því hvaðan þér kemur þörf til að beita uppnefnum. Eða hví þú blandar í sífellu saman trúarbragðafræðslu (um t.d. mismunandi lífsskoðanir, hvort sem er með heimsóknum ýmissa fulltrúa lífsskoðunarfélaga eða vettvangsferðum í moskur, kirkjur eða hvað annað sem til boða stendur) og trúboði eða boðunarstarfi lífsskoðunarfélaga. Hið fyrrnefnda er klárlega hluti af skólastarfi, hið síðarnefnda ekki.
Árið 2007 var unnin nokkuð ítarleg skýrsla um samstarf skóla og trúar- og lífsskoðunarhópa. Fræðslufulltrúi Þjóðkirkjunnar átti sæti í hópnum sem fulltrúi biskupsstofu en enginn skilaði séráliti svo ætla má að skýrslan sé grundvöllur eðlilegra sátta.
Í þessum starfshópi náðist sumsé samstaða um tillögur um ákveðin grundvallaratriði sem standa fyrir sínu og verið er að fylgja eftir núna. Hér er bent á tvær tillögur hópsins
„Innan leik- og grunnskóla bera kennarar ábyrgð á kennslu og fræðslu barna um trúarbrögð, lífsskoðanir og kristilegt siðgæði. Lögð er áhersla á að í skólum fer fram fræðsla um mismunandi lífsskoðanir og trúarbrögð en þar er ekki stunduð boðun trúar. Í engum tilfellum er skólastarfi og starfi trúar- og lífsskoðunarhópa blandað saman.“
„Í leik- og grunnskóla skal börnum ekki mismunað vegna trúar eða lífsskoðunar þeirra eða foreldra þeirra. Forðast skal aðstæður þar sem börn eru tekin út úr hópnum eða skylduð til að taka þátt í atburðum sem ekki samræmast trúar- eða lífsskoðunum þeirra.“
Skýrsluna í heild má nálgast hér:
http://www.rvk.is/Portaldata/1/Resources/skjol/svid/menntasvid/pdf_skjol/utgafur/leikskolar/ymislegt/truar-_og_lifsskodunarh_pa.pdf
Þetta eru grundvallaratriðin. Svo má endalaust velta sér upp því hvort of langt sé gengið með því að stöðva bókargjafir Gídeonsfélagsins (sem ég skil reyndar ekki af hverju klippa Gamla testamentið framan af útgáfum sínum).
En sem foreldri á ég einfaldan rétt á að börnin mín fái notið leikskóla og grunnskóla án þess að boðunarstarfi lífsskoðunarfélaga sé blandað í starfsdag þeirra og sem foreldri er mér verulega misboðið þegar æðsti yfirmaður kirkju þinnar stígur fram og talar um andlega örbirgð, fáfræði og fordóma í því samhengi. Ég frábið mér líka allt tal um hroka þegar ég ber fram einfalda ósk um að ráða mikilvægum hluta uppeldis minna barna án afskipta fulltrúa utanaðkomandi lífsskoðunarfélaga. Er þitt félag eða stofnun til í að virða þá ósk eða ekki? T.d. með því að standa við tillögurnar úr skýrslunni frá 2007? Ég hef þegar staðið frammi fyrir því ömurlega hrakvali að láta ganga yfir rétt minn sem foreldri og sæta þátttöku barna minna í hálfsmánaðarlegu skipulögðu trúboði á leikskóla eða láta taka mín börn út úr og halda þeim sér af því í orði kveðnu var þetta „valkvætt“. Foreldrar skilja og skynja afleiðingar þess að taka börn út úr hópnum í starfi þeirra í leikskóla og grunnskóla. Þegar svo er komið stangast hagsmunir og réttindi foreldra og barna á við hagsmuni utanaðkomandi aðila sem eiga engin lögvarin réttindi til barna í þeirra skólastarfi og viðkomandi foreldrar kjósa af einhverjum ástæðum að afþakka. Þegar við það bætist að viðkomandi aðilar hafa næg tækifæri, húsnæði, starfsfólk og skipulag til að bjóða upp á allt sitt barnastarf fyrir áhugasama utan skólatíma finnst mér óskin um frið frá boðunarstarfi á skólatíma miklu skyldari auðmjúkri bón en hroka.
Sæll sveitungi!
Ég verð að biðja þig afsökunar á að hafa farið offari hérna um daginn gegn þriðja aðila sem ég á engan rétt á í þinni „stofu“. Varðandi málefnið er mér spurn. Í aðalnámskrá grunnskóla eru 52 síður (PDF) um kristinfræðinám og markmið. Erfitt er að ímynda sér að miðað við aldur vanti eitthvað upp á hvað fræðslu um kristni varðar. Að vísu heita kaflarnir vera um kristin- og trúfræði en afar litlu púðri eytt í lýsingu á námi og markmiðum varðandi önnur trúarbrögð og allt í lagi með það. Hvað eru viðbótarheimsóknir presta í skóla eða barna til þeirra þá annað en sálnaveiðar, sem eru hið besta mál fra sjónarhóli kristins manns en eitur í beinum heiðingja?
Elli! ef þú skoðar söguna urðu mannréttindi til eftir upplýsingaöldina fyrir harða baráttu einstaklinga og samtaka eða betur sagt stjórmálamanna og stjórnmálahreyfinga, ekki Kirkju. Við kristin kristin í 14o0 ár og mannréttindi engin. Höfum stundað stjórnmál í 250 ár og konur eru að nálgast það að öðlast full mannréttindi.
Klerkar eiga ófagra sögu hér á Íslandi með köflum. Kenningar Jesú hafa ekki alltaf verið í fyrirrúmi.
Muna má að hempuklæddir stóðu fyrir galdrabrennum á sínum tíma og það ekki fyrir svo löngu síðan. Margt slæmt mætti tína til og m.a. frá síðustu árum. Allskonar larfar hafa skrýðst hempu og sumir verið í háum embættum.
Ekki er sjálfgefið að klerkastéttin sé trausts verð í heild. Þaðan af síður er óhætt að leyfa henni að valsa óhindrað um í skólum undir kristilegu yfirskini.