Hér er ræðustúfur um Palestínu, Bandaríkin og Össur Skarphéðinsson úr „störfum þingsins“ í gærmorgun:

Forseti – Ég kem hér í ræðustól til að fagna úrslitum atkvæðagreiðslunnar í New York í gær. Tveir þriðju aðildarríkja greiddu atkvæði með tillögunni um að Palestína fái stöðu ríkis án aðildar hjá Sameinuðu þjóðunum, sömu stöðu og Vatíkanið hefur nú. Í þessu felst viðurkenning á Palestínu sem ríki, og í þessu felst að Palestínumenn fá aðgang að öllum stofnunum SÞ – geta meðal annars lagt mál fyrir Stríðsglæpadómstólinn – sem gæti breytt viðmótinu í samskiptum almenings í palestínu og Ísraelshers.

Aðeins níu ríki voru á móti – og það er fróðlegt að skoða þann lista. Þar eru Ísrael og Bandaríkin, og svo Kanada, eina Evrópuríkið er Tékkland, en hin ríkin eru Marshalleyjar, Míkrónesía, Nárú, Palá og Panama.Um þetta þarf ekki mörg orð – nema að vegur hinna mikilfenglegu Bandaríkja Vesturheims hefur oft verið meiri um heimsbyggðina.

Það er gott, því að niðurstöður gærdagsins eru fyrst og fremst lexía fyrir Bandaríkin, fjárhagslegan, pólitískan og hernaðarlegan bakhjarl Ísraelsmanna. Sagan frá fyrri heimsstyrjöld og gegnum kalda stríðið skýrir tengsl Ísraels og Bandaríkjanna og þekking á bandarískum stjórnmálum nú og áður getur skýrt afstöðu Bandaríkjastjórnar í deilunum – hvort sem þar ráða repúblikanar eða demókratar. Maður getur skilið að ákveðnu marki stuðning þeirra við framferði Ísraelsmanna – og vandræði þeirra Obama og Clintons sem maður vonar að vilji vel – en að skilja er ekki það að fyrirgefa. Eftir Gasastríðið fyrr í mánuðinum og eftir hinn mikla utanríkispólitíska sigur Palestínustjórnar á allsherjarþinginu í gær hljóta bandamenn Bandaríkjanna að kalla eftir skýrri sýn Washingtonstjórnarinnar til málefna Miðausturlanda almennt og vandans í Palestínu og Ísrael sérstaklega. Ég fer fram á að hæstvirtur utanríkisráðherra geri þetta, kalli eftir langtímastefnu ríkisstjórnar Bandaríkjanna í þessum efnum.

Ég nota líka tækifærið og þakka honum fyrir framgöngu sína í málefnum Palestínumanna. Ég var stoltur Íslendingur fyrir réttu ári þegar við gengum fram fyrir skjöldu og samþykktum hér í þessum sal að viðurkenna Palestínuríki, og núna er ég líka stoltur Íslendingur að vita að mínir fulltrúar í New York voru meðal flutningsmanna tillögunnnar sem tveir þriðju hlutar ríkja heims samþykktu á allsherjarþingi Hinna sameinuðu þjóða í New York í gær.

Rétt að minna einmitt núna á pistil sem ég skrifaði fyrir nokkrum vikum — hérumbil samhljóða þingræðu sama dag, og hafði fyrirsögnina Gott frumvarp eða ekkert frumvarp.

Ég er ekki allt-eða-ekkert-maður í þessu máli. Við Valgerður Bjarnadóttir (og fleiri vildu vera með!) fluttum á síðasta þingi breytingartillögur við frumvarp sem þá var í gangi, og gerðum ráð fyrir 20 ára breytingaskeiði en líka að á þeim tíma högnuðust útgerðarmenn verulega á heimildunum sem þeir hafa nú undir höndum. Vorum skömmuð fyrir hjá hreinlínumönnum! En eftir þessa áratugi væri komið kerfi sem mætti bæði kalla réttlátt og skynsamlegt. Takk, Jóhann Ársælsson.

Ég er til í ýmislegt bix til sátta, til árangurs. En ,,gott frumvarp“ verður að vera þannig að núverandi handhafar/eigendur breytist smátt og smátt í venjulega auðlindarnýtendur sem borga markaðasverð — ,,fullt gjald“ segir í stjórnarskrárdrögunum — fyrir aðgang sinn. Leigupotturinn sem menn kalla má ekki hafa fyrirframgefið prósentuhámark, og nýjar tegundir hljóta að fara á uppboð. Það er líka eðlilegt að loksins séu sett ákvæði um að verð ráðist á fiskmörkuðum, ekki síst eftir skýrsluna um daginn sem gefur til kynna stöðugt svindl á sjómönnum, skattyfirvöldum og hafnarsjóðum.

Endurtek: Gott frumvarp eða ekkert frumvarp.

Við búum enn að árangri tæknibyltingar sem hófst á 15. öld þegar prentbækur leystu af hólmi handritin sem helsta dreifingarleið upplýsinga um heimsbyggðina – prentbækur, rit og blöð þjóna okkur ennþá sex öldum síðar og verða líklega alltaf til. Á Íslandi hófst prentöld seinna en á meginlandinu – oftast er miðað við Nýjatestamenti Odds Gottskálkssonar 1540, en helsta miðstöð eigna, áhrifa og valda innanlands, lúterska kirkjan, tók prentlistinni strax tveim höndum – og lét prenta allan sinn boðskap á íslensku. Hinar miklu biblíur Guðbrands, Þorláks og Steins, grallarinn og önnur sálmakver, postillur og leiðbeiningar aðrar um kristilega lífsleikni – allt á íslensku. Þegar veraldlegir textar fóru að prentast þótti sjálfsagt að þeir væru líka á íslensku, þótt öll völd væru í hendi þýskdanskra konunga sem ekki þekktu þetta skrýtna tungumál nema af afspurn, hvað þá embættismennirnir í kansellíi og rentukammeri.

Þarna munaði miklu fyrir menningu Íslendinga, menntir þeirra og sjálfsmynd. Á svipuðu méli lagðist þjóðtungan af í Noregi sem opinbert samskiptamál kirkju og stjórnkerfis. Biblía Norðmanna var ekki á norsku heldur sú sama og kóngurinn lét prenta í Kaupinhafn. Eins um Færeyjar, þar var talað við Guð almáttugan á dönsku fram undir miðja 20. öld. Þessar tungur „misstu af“ prentbyltingunni og hafa ekki beðið þess bætur. Miklu verri útreið fengu ýmsar aðrar tungur og málsamfélög sunnar í álfunni – sem sumar hverjar eru nú nánast útdauðar. Þær dóu fyrst „prentlegum dauða“ – misstu svo smásaman tökin á fleiri sviðum og trénuðust að lokum upp sem einkamál fyrir þjóðlegan fróðleik, fólk á elliheimilum og nokkra skrýtna kalla – svipað og íslenskan núna í Vesturheimi.

Önnur bylting

Í vikunni fyrir dag íslenskrar tungu núna um daginn, fæðingardag Jónasar 16. nóvember, kynnti Íslensk málnefnd ályktun sína um stöðu tungunnar. Þar ítreka sérfræðingar og áhugamenn að íslenskan er öflugt tungumál með sterka stöðu í landinu. En vara um leið við hættum framundan.

Á okkar tímum stendur yfir tæknileg menningarbylting sem fullkomlega jafnast á við prentbyltinguna fyrir sex öldum – tölvurnar, netið, upplýsingatæknin. Hingað til hefur íslenskan bjargað sér nokkuð vel á þessum nýtæknitímum. Það má þakka metnaði almennings og stjórnvalda, og ekki síst íslenskra frumherja í tölvuheimum. Á hinn bóginn hefur það blasað við í eina tvo eða þrjá áratugi að við yrðum að leggja á okkur vinnu og fé við að halda stöðunni þegar lengra kæmi fram á tölvuöld.

Hingað til hefur höndin slegið inn stafi eða snúið snerlum eða smellt á einhvers konar takka í þessum stafrænu vélum, í tölvunum okkar, á borði eða í hendi, á spjaldi, í síma, í bílum og heimilistækjum, en nú er stjórntækið að verða tungumálið sjálft, bæði skrifað og ekki síður talað. Þetta er ekki framtíðarmúsík, engin vísindaskáldsaga. Þetta er að verða og er orðið í öðrum málsamfélögum en okkar, að menn tala við tölvurnar sínar á mannlegu tungumáli – ensku, kínversku, frönsku – og þær svara á sama máli.

Í 21 máls áhættuhópi

Í nýútkominni skýrslu frá Evrópska samstarfshópnum Meta-neti er gerð grein fyrir því hvernig tungumálin og málsamfélögin í Evrópu eru undir þessa þróun búin. Þar kemur í ljós að íslenska er í þeim hópi 21 tungumáls sem stendur höllum fæti. Þau tungumál eru vanbúin að bregðast við þessari þróun og eiga á hættu það sem í skýrslunni er kallaður „stafrænn dauði“. Það er ekki alger dauði, en tungurnar mundu tapa einu mikilvægasta notkunarsviði sínu eða umdæmi –stöðunni á netinu og í tölvutækjunum sem við notum á hverjum degi: Síminn, spjöldin, bílatölvurnar, heimilistækin. Málið verður svo áfram til í almennu tali og ritum og ræðu, en gefur líklega eftir smátt og smátt, og heldur að lokum ekki velli nema í þjóðlegum fróðleik og inni á elliheimilunum.

Við erum ósköp blönk þessi árin – en við höfum ekki efni á að glutra íslenskunni úr höndum okkar, að flytja málið ekki áfram frá hinum horfnu kynslóðum til þeirra sem taka við landinu eftir okkar dag. Þessvegna þarf að hefja sem fyrst svipað máltækniátak og Björn Bjarnason kom af stað með góðum mönnum á síðasta áratug, en varð því miður endasleppt.

Um þetta ræddum við á alþingi um daginn, og þar talaði Katrín Jakobsdóttir menntamálaráðherra um að helga einhvern hluta af rannsóknarstyrkjum því verkefni að tryggja íslenskunni leið inn í næsta áfanga framfara og umbreytinga upplýsingatækninnar.

Við hin getum líka hjálpað til. Með því að gera kröfur fyrir hönd íslenskunnar og fyrir hönd barna okkar og barnabarna sem við viljum að njóti íslenskunnar í leik og starfi næstu áratugina og aldir. Íslenskt viðmót í sem flestum tölvum í skólum og öðrum vinnustöðum. Símar og spjaldtölvur sem kunna íslensku. Íslenska notuð í leiðbeiningum um tölvubúnað og nettækni, á Fésbók og í Tvitti. Ekki fæl, öppdeit og dánlód heldur skrá, uppfæra, hala niður. Við lifum á alþjóðatímum, sem betur fer, en samt er ennþá í fullu gildi auglýsingin hans Stefáns Gunnlaugssonar bæjarfógeta 1848: Íslenska tungu í íslenskum kaupstað, hvað allir athugi.

(Líka birt í DV 26. nóvember)

Hélt að Bjarni Benediktsson formaður Sjálfstæðísflokksins fylgdist þokkalega með – og að aðstoðarmenn hans og trúnaðarmenn flokksins héldu honum upplýstum um helstu drætti á þeim sviðum sem skipta mestu í þjóðlífinu, að minnsta kosti í atvinnu- og efnahagsmálum.

Í morgun kom í ljós að Bjarni, og kannski gjörvallur flokkurinn, hefur ekki heyrt af þátttöku Íslendinga í evrópsku samstarfi um losunarheimildir – þótt það hafi nú staðið í fjögur ár, og taki á þessu ári og næsta til mikilvægra atvinnugreina, flugsins og stóriðjunnar.

Bjarni grunar að markmið ríkisstjórnarinnar í loftslagsmálum verði ,,notuð“ til að ,,leggja stein í götu“ stóriðjuverkefna norðanlands og vill að forsætisráðherra viðurkenni á sig þetta lymskubragð.

Markmiðin í loftslagsmálum eru vissulega metnaðarfull og mikilvægt að við stöndum við þau – vill Bjarni það annars? – en þátttaka okkar í Evrópusamstarfinu gengur nákvæmlega út á að losun frá flugi og stóriðju eru ekki lengur á ,,ábyrgð“ Íslendinga nema sem Evrópumanna. Ný fyrirtæki á þessu sviði verða að afla sér Evrópuheimilda til losunar, sama hvar þau eru á samningssvæðínu, en losa ekki lengur á landskvóta, sama hvort það er kísilver á Húsavík eða stálfabrikka í Ruhr.

Ég er reyndar ekki alveg viss um að þessar afleiðingar losunarsamstarfsins séu fullkomlega heppilegar, af því hérmeð er ábyrgðin færð frá stjórnvöldum á staðnum, sem einhverstaðar annarstaðar en á Íslandi kynnu að hafa áhyggjur af losun gróðurhúsalofttegunda.

Staðreynd er þetta engu að síður, og hefur greinilega gerst meðan Bjarni var úti að aka. Líklega með Birgi Ármannssyni, fulltrúa flokksins í umhverfisnefnd þingsins. En svo er heldur ekki langt síðan íslenskir íhaldsmenn töldu flestir að loftslagsbreytingarnar væru lygi úr vinstrimönnum. Fyrir nokkrum misserum sagði Illugi Gunnarsson opinberlega að hér væru líklega á ferð óvenjulega tíð sólgos. Bara halda áfram að losa og bíða þangað til sólin hætti þessum afbrigðilegheitum.

Síðasti pistill fyrir prófkjörslok — reyni að draga saman það sem skiptir máli — á síðustu mánuðum leiðtoga sem ég tel að eigi að verða okkur fordæmi í framtíðinni:  

Jóhanna Sigurðardóttir hættir stjórnmálastörfum við lok kjörtímabilsins. Ferill hennar er merkilegur og glæsilegur. Þegar frá líður held ég að menn staldri ekki síst við endurreisnina úr hruninu. Við það erfiða forystuverk hefur Jóhanna haft skýra sýn – sýn jafnaðarstefnunnar.

Strax var ljóst að velferðarþjónustunni yrði hlíft einsog hægt var við niðurskurði – öfugt við hörmungar í ýmsum löndum sem lentu í fjármagnskreppu um leið og Ísland. Til að verja þá sem verst voru staddir, en líka atvinnulífinu í hag. Velferðarþjónusta og gott menntakerfi er ekki lúxus sem menn geta því aðeins leyft sér að það veiðist vel og markaðir séu hagstæðir. Velferð og menntir eru lífsgæði – en líka forsenda þess að atvinnufyrirtækin njóti heilbrigðra og hæfra starfsmanna.

Það yrði að halda á floti sem flestum fyrirtækjum, til þess að tryggja samfellu í atvinnulífinu og forðast himinhrópandi atvinnuleysi –þar komu meðal annars ráð frá sænskum jafnaðarmönnum, og ekki síður frá Finnum sem á sínum tíma völdu vonda leið gjaldþrotahrinu og fjöldaatvinnuleysis. Atvinnuleysið varð yfir 50% í norðurhéruðum landsins með tilheyrandi eymd og drunga.

Jóhanna og hennar fólk lögðu líka áherslu á að hreinsa til í stjórnsýslunni og koma böndum á fjármálakerfið eftir átján ára græðgisvæðingu hægriaflanna. Undir forystu Jóhönnu gáfu stjórnmálamenn sérkjörnum fulltrúum þjóðarinnar svigrúm til að móta nýja stjórnarskrá, sem um daginn sigldi þöndum seglum gegnum þjóðaratkvæðagreiðslu.

Verk að vinna

Það hefur ekki allt tekist. Þar ber meðal annars að nefna að þrátt fyrir að hér hafi verið gert meira en nokkurstaðar annarstaðar í okkar samtíma til að aðstoða fólk í skuldavanda er víða mikill vandi – einkum hjá lánsveðshópnum og öðrum sem tóku verðtryggð lán rétt fyrir hrun. Þar er verk að vinna.

Og víðar er verk að vinna – með jafnaðarstefnuna að leiðarljósi. Við þurfum að byggja upp velferðarþjónustuna að nýju – og virða þar meðal annars rétt fólks á „þriðja æviskeiðinu“

Raunar í húsnæðismálunum yfirhöfuð. Eftir sameiginlegt skipbrot okkar í húsnæðisskuldunum – þótt einstaklingarnir hafi sloppið misvel eru í öllum fjölskyldum dæmi um vanda, jafnvel neyð – er kominn tími til að líta upp úr séreignarþrákelkni og líta til annarra þjóða, svosem jafnaðarsamfélaganna á Norðurlöndum, eftir fyrirmyndum við að koma þaki yfir höfuð nýjum kynslóðum.

Margt bendir til þess að nú sé að ljúka stóriðjuöldinni í íslenskri atvinnusögu, rétt einsog skútuöldin rann sitt skeið. Lítið er orðið eftir af virkjanlegri vatnsorku og reynsla liðinna ára sýnir að á jarðvarmann er ekki að stóla. Sovésk einblíning á orkuöflun og stóriðju sem bjargráð er ekki vænleg til árangurs á 21. öld. Nú þarf að sinna öðrum greinum í undirstöðunni: Velrekinni og markvissri ferðaþjónustu, þekkingargreinunum, nýsköpun í iðnaði, sjávarútvegi og landbúnaði. Græna hagkerfið er að koma – ef við kunnum að greiða því leið.

Til þess að ná árangri verðum við að temja okkur aga í hagstjórn, og við þurfum að losna við sífelldar sveiflur og óróa. Til þess þurfum við nána samvinnu við grannþjóðir okkar, sem við höfum umgengist í blíðu og stríðu í þúsund ár. Slíkt samstarf hentar vel stoltri og sjálfráða þjóð með góðan menningararf og langa sköpunarhefð. Evrópa endar hér, sagði Hannes Pétursson nokkurnveginn í góðu kvæði. Ég segi: Evrópa byrjar hér.

Evrópa, græn framtíð, betri velferðarþjónusta, almennileg húsnæðisstefna, stjórnfesta hjá ríki og sveitarfélögum, markaðurinn notaður sem þjónn en ekki hafður sem húsbóndi. Þessi eru nokkur erindi jafnaðarmanna á næstu árum – með fordæmi Jóhönnu Sigurðardóttur í farteskinu.

(Líka birt í Fréttablaðinu 16. nóvember)

Öll pólitík er staðbundin, segja spekingarnir – og þannig á það líka að vera.

Almannahagur þarf að hafa miklu meira að segja en nú er vaninn við ákvarðanir um skipulag og framkvæmdir í hverfum og kjörnum þar sem byggðin er gömul eða merkileg af öðrum ástæðum, þar sem svæðið sjálft og sögu þess má telja mikilvæga sameign allra íbúa í sveitarfélaginu og í sumum tilvikum allra landsmanna. Með því að gefa þessum svæðum – sögulegri byggð – sérstöðu í lögum er hægt að styrkja almannarétt og auka svigrúm sveitarstjórnarmanna við að vernda sérkenni og andrúmsloft þessara svæða. Ágæt dæmi um slík svæði eru Kvosin og Laugavegurinn í Reykjavík – en þau eru miklu fleiri, í höfuðborgarhéraðinu og í bæjum og byggðarkjörnum um allt land.

Þetta er kjarninn í frumvarpi sem ég hef lagt fram á alþingi ásamt sjö öðrum þingmönnum í þeirri þingnefnd sem fjallar um skipulagsmál. Þar er lagt til að sveitarstjórnir geti skilgreint svæði sem sögulega byggð í skipulaginu, og um slík svæði gildi síðan sú regla að fasteignareigandi á því aðeins rétt á skaðabótum vegna breytinga á skipulagi að hann hafi fengið byggingarleyfi fyrir tiltekinni framkvæmd, sem ekki passar við nýja skipulagið.

Kveikja frumvarpsins eru umræðurnar í sumar um hugmyndasamkeppnina kringum Ingólfstorg í Reykjavík. Þar eru borgarfulltrúar og borgarbúar í þeirri klemmu að peningamaður hefur keypt fjölmörg hús og lóðir. Viðhorf til þessa reits – sem er hluti af allra elstu byggð í Reykjavík – hafa breyst mjög frá því misvitrir ráðamenn í borginni samþykktu deiliskipulag fyrir Kvosina árið 1986, fyrir rúmum aldarfjórðungi. En það skipulag stendur vegna ákvæða í lögum, og sumir lögfræðingar halda að það gefi eigendum fasteigna á svæðinu rétt til að rukka himinháar fjárhæðir fyrir allar breytingar sem skerða villtustu drauma um framkvæmdir – þótt engar séu hafnar. Aðrir telja reyndar að dómar sem fallið hafa í málum af þessu tagi séu ekki óyggjandi.

Staðirnir sem tengja okkur

Ég hef svo sannarlega ekkert á móti peningum og peningamönnum í gömlum hverfum – því fé er afl þeirra verka sem fram skal koma, sagði gamli Cicero fyrstur manna. Engin ástæða er til að amast þar við eðlilegum breytingum, annarskonar nýtingu, verslun og viðskiptum, enda eru mörg þessara hverfa einmitt til orðin utan um ýmiskonar athafna- og viðskiptalíf. En þau eru ekki Matador-spjald þar sem gróðavonin ein á að ríkja.

Þessi hverfi – söguleg byggð – hafa alveg sérstakt gildi, fyrir íbúa og starfsmenn, fólkið allt í borginni eða bænum, og oft alla Íslendinga. Þetta eru svæðin þar sem fjölskyldurnar koma á hvíldardögum, sem ferðamenn sækja í, kjarnarnir þar sem við viljum koma saman á mannamót, fagna áföngum eða minnast liðinna stunda. Staðirnir sem tengja okkur og sameina okkur.

Við erum nýrisin á fætur eftir hrunið og verkefnin framundan eru sannarlega fjölmörg. Við megum samt ekki gleyma að byggja Nýja-Ísland með góðum gömlum gildum – virðingu fyrir liðnum kynslóðum og tilliti til manneskjunnar í okkar öllum. Að ekki sé minnst á þarfir ferðaþjónustu, rannsóknarstarfs og þekkingarfyrirtækja.

Um leið og ég minni á fund Torfusamtakanna á mánudaginn um skipulag og skaðabætur, á Sólon kl. 20, býð ég lesendum til göngu niður Laugaveginn á morgun, laugardag – síðari prófkjörsdag Samfylkingarinnar í Reykjavík. Með okkur gengur Guðjón Friðriksson sagnfræðingur Reykvíkinga. Byrjum á Hlemmi klukkan 11, og skoðum götu sem hefur tengt okkur í hálfa aðra öld.

(Líka birt í Fréttatímanum)

Þeir eru til – jafnvel í mínum góða flokki – sem frá því fyrir hrun hafa boðað þá patentlausn að virkja allt sem hægt sé að virkja og reisa álver í hverjum firði. Hafa svo einn og einn þjóðgarð, og eiga börn og buru, grafa rætur og muru.

Þetta hefur reynst tálsýn. Vissulega eru í gangi virkjunarframkvæmdir – Búðarháls, Reykjanes, Sauðárveita, Hellisheiði til skamms tíma – en skortur erlendis á áhuga og fjármagni annarsvegar og hinsvegar margvíslegt klúður og skipulagsleysi hjá athafnasnillingunum innanlands hefur komið í veg fyrir framkvæmdirnar sem öllu skyldu bjarga. Eða hvar eru megavöttin 435 sem fyrir hálfum áratug áttu að renna í stóra drauminn í Helguvík?

Þegar horft er víðar má sjá að við erum enn að nálgast vatnaskil í atvinnumálum og tækniþróun á Íslandi. Af sögunni þekkjum við sjávarútvegsbyltinguna þegar þilskipin leystu árabátana af hólmi. Þá hófst skútuöld. Og lauk með skipsvélunum skömmu eftir aldamótin 1900. Úr landbúnaði þekkjum við vélaöldina sem hófst á millistríðsárunum en fór fyrst á skrið eftir stríð – olli miklum framförum í búskap en átti sinn þátt í þjóðflutningunum í þéttbýlið. Nú er henni að linna, og bændur leita með vélum sínum nýrra tækifæra í lífrænni ræktun og margskonar heimaiðnaði. Við getum rakið hverja væðinguna af annarri í atvinnuháttum marga síðustu áratugi – með risi og hnignun, stundum hvellum – en þótt oft hafi fullmikið gengið á hefur atvinnlíf okkar allajafna orðið auðugra að lokum. Að minnsta kosti reynslunni ríkara.

Stóriðjuöldin sem hófst á Íslandi á sjöunda áratugnum með framkvæmdunum við Búrfell og Straumsvík – nú er hún að renna sitt skeið. Vegna þess meðal annars að orkan í vatnsaflinu og jarðvarmanum er takmörkuð auðlind. Stefán Arnórsson prófessor hefur sagt að sennilega nemi óvirkjað virkjanlegt vatnsafl um tveimur Kárahnjúkavirkjunum. Það er auðvitað mikið – en um leið hlálega lítið þegar menn athuga að þeir kostir sem eftir standa virkjanlegir eru erfiðari og dýrari en þær virkjanir sem búnar eru. Um jarðvarmann veit svo enginn. Þegar allir voru uppgefnir eftir átökin um fljótin fyrir austan vonuðust ýmsir eftir að jarðvarminn mundi leysa málin. Síðan hefur hver vandinn rekið annan við nýtingu háhitans og það eitt augljóst að í þessu efni verður að fara fram af fyllstu varúð og gera ráð fyrir löngum tíma fyrir rannsóknir og tilraunavinnslu.

„Lowest Energy Prices“ – búið spil

Umhverfis- og náttúruverndarsjónarmið – sem voru nánast ekki til á Íslandi um 1960 – flækja allar ráðgerðir um framkvæmdir, bæði á öræfum og í útivistarsvæðum nálægt þéttbýli. Orkufyrirtækin hafa loksins uppgötvað að þau geta ekki selt orkuna á undirverði. Tímar kynningarbæklingsins um billegustu orku í heimi – „Lowest Energy Prices“ – eru liðnir. Og við höfum eftir þessa fjóra-fimm áratugi uppgötvað að stóriðjan sjálf á óvíða verr heima en á Íslandi, vegna einstakrar náttúru landsins, vegna fjarlægðar þess frá hráefnum og mörkuðum, vegna þess að byggðamunstur hentar ekki – og vegna þess að við viljum ekki að stóriðjufyrirtækin ryðji burt öðrum atvinnugreinum eða standi í vegi.

Framtíðin byggist á þekkingu, sköpun, rannsóknum, menntun og menningu – í bland við þær grundvallargreinar sem til langframa verða að treysta á sjálfbæra nýtingu náttúruauðlinda okkar: Sjávarútveg, ferðaþjónustu og landbúnað.

Af þessum margvíslegu ástæðum er stóriðjuöld að ljúka. Það sýnir ágætlega umfangsmikið starf að rammaáætluninni sem nú er á leið í gegnum þingið. Þegar unnið hefur verið úr upplýsingum fagmanna og gætt varúðarsjónarmiða teljast aðeins 16 virkjunarkostir tækir í svokallaðan orkunýtingarflokk. Flestir þeirra eru jarðvarmakostir sem þarf að rannsaka miklu betur til að þeir standist umhverfismat, eftirlit orkuyfirvalda, grandskoðun fjárfesta. Einhverjir þeirra – og biðflokkskostanna – verða að virkjunum, vonandi með takmörkuðum náttúruspjöllum. Aðrir verða verndarnýttir – í þágu barna okkar og barnabarna, fyrir ferðamennsku, útivist, rannsóknir og lífsgæði, á þeirri öld grænna atvinnugreina sem upp er að renna á Íslandi.

 Líka birt í DV 14. nóvember.

Ungt fólk á byrjunarreit í húsnæðismálum hefur lengst af átt tvo kosti og hvorugan góðan: Að hrekjast á milli leiguíbúða með öllum þeim óþægindum sem það veldur barnafjölskyldum – eða sökkva sér í skuldir, verðtryggðar eða gengistryggðar, einsog tíðkaðist í hrundansinum.

Að hluta liggur skýringin í öfgafullri séreignastefnu sem hægriöflin hafa rekið hér áratugum saman með þeim hörmulegu afleiðingum sem nú koma á daginn skýrar en oftast áður. Hinn hluti skýringarinnar er sú staðreynd að vinstri öflin, verkalýðshreyfingin og lífeyrissjóðirnir hafa ekki barist nógu hart fyrir þessu mikilvæga máli.

Í grannlöndunum hefur öruggt húsnæði á hagkvæmum kjörum verið hið klassíska verkefni jafnaðarmanna og verkalýðshreyfingar. Árangurinn þekkja margir sem hafa stundað nám í þessum löndum, leigt námsmannaíbúðir og svo flutt sig yfir í leiguíbúðir á almennum markaði, í kaupleigu- eða búseturéttarkerfi að námi loknu. Stundum er lokastigið séreign, en þá ekki fyrren fólk hefur komið almennilega undir sig fótunum.

Þótt hér hafi eftir hrun verið gert meira en víðast hvar erlendis fyrir húsnæðisskuldara blasir við sú staðreynd að í súpunni situr verulegur hópur fólks sem keypti íbúðir sínar á bóluverði. Er í reynd komið aftur fyrir byrjunarreitinn. Og nú er mætt til leiksins ný kynslóð og við blasa sömu tveir kostir. Þetta fólk veltir auðvitað fyrir sér þriðju leiðinni, að hefja búskap í öðrum löndum – yfirgefa Ísland. Í þessari stöðu hljótum við foreldrar þeirra, afar og ömmur að spyrja þess sama og Sumarhúsabóndinn: Hvað er þá auður og afl og hús?

Traustur, almennur leigumarkaður, öflugt búseturéttarkerfi og alvöru kaupleigukerfi er eitt brýnasta verkefni næstu ára. Það er ekki bara hagsmunamál þeirra sem í hlut eiga. Foreldrar sem kynslóð eftir kynslóð hafa þurft að lána börnum sínum veð svo þau geti tekið þátt í hinu íslenska húsnæðiskaupafjárhættuspili eiga hér líka hagsmuna að gæta. Beinir hagsmunir atvinnulífsins, verkalýðshreyfingar, lífeyrissjóða og ríkis af því að ungt fólk fái öruggt húsnæði á viðráðanlegu verði eru augljósir. Hér má enginn liggja á liði sínu.

Líka birt í Fréttablaðinu 14. nóvember. Vek athygli á merkilegri grein Gylfa hjá ASÍ um húsnæðismál hér — kannski er að birta til? 

Helmingur íslenskra netverja keypti sér eitthvað gegnum netið í fyrra, árið 2011, segir Hagstofan: bækur, tónlist, símainneign, föt, skó, miða í leikhús og á íþróttaleiki, farmiða, hótelgistingu, handverk og svo auðvitað hugbúnað. Þetta kemur fram í ágætu fylgiblaði Fréttablaðsins í dag um Netverslun.

Hvað sem okkur þykir gaman að fara í búðir er netverslun að verða einn helsti vettvangur venjulegra heimilisviðskipta á Vesturlöndum. Í Bandaríkjunum – þar sem verslun gegnum póstinn á sér langa hefð – er staðan orðin sú að margar vörur seljast meira gegnum netið en í hefðbundnum verslunum. Raftæki, bækur, matvara, húsgögn, tónlist og myndbönd. Það eina sem Kanar kaupa ennþá miklu frekar í búðum en á netinu eru lyf og heilsuvörur.

Hér var póstverslun eitt sinn stunduð af talsverðu kappi – með pöntunarlistum eða katalógum – bæði við verslanir í útlöndum og milli héraða innanlands. Svo lagðist þetta mestanpart af með bættum samgöngum og aukinni verslun í dreifbýli. En er nú komið aftur með netinu, sem bæði greiðir almenningi leið að markaðstorgi um allan heim, og opnar nýja kosti fyrir fólkið í mesta dreifbýlinu þar sem nú er verið að leggja niður verslanirnar.

Gallinn hjá okkur er úrelt regluverk og gjaldafrumskógur – en nú er að birta til. Verið er að skipa þann starfshóp sem þingið samþykkti að setja í málið núna í haust, og hann á að skila tillögum strax næsta haust.

Hér er tillagan um þetta – fékk einróma samþykki á alþingi – yðar einlægur fyrsti flutningsmaður , með góðri hjálp ýmissa annarra framfarasinnaðra alþingismanna.

Um daginn birtist hér listi um viðhorf og frammistöðu með fyrirsögninni „Ég hef …“ – hér koma fyrirheit og framtíðarhorfur með fyrirsögninni:

Ég vil …

•   klára rammann og hefja næsta kafla í atvinnu- og umhverfismálum: Græna hagkerfið

Stóriðjuöldinni í íslenskri atvinnusögu er að ljúka. Um 97% starfa í landinu eru við „eitthvað annað“ en stóriðju. Stóriðja er þar með eitt mesta umhverfismálið en eitt minnsta atvinnumálið. Með sátt um leikreglur og nýtt jafnvægi eftir samþykkt fyrstu rammatillögunnar getur hafist nýr áfangi. Virkjanleg orka er nú orðin afar takmörkuð auðlind, og það er brýnt að við einbeitum okkur að nýjum möguleikum í atvinnulífinu. Þeir felast fyrst og fremst í þróun að grænu hagkerfi sem byggist bæði á gömlum undirstöðugreinum og hinum nýju sprotum. Aðild að Evrópusambandinu veitir hér stuðning og tækifæri.

 •   að viðræðunum við Evrópusambandið ljúki með samningi og þjóðaratkvæðagreiðslu

Fyrir kosningar þarf hver einasti frambjóðandi að svara því hvort hann vill ljúka samningaviðræðunum við Evrópusambandið og leggja samninginn fyrir þjóðina. Sjálfur svara ég hiklaust: Já – og er bjartsýnn á niðurstöðuna. Önnur svör hverfast um að útiloka fyrirfram möguleika sem bjóðast við aðild. Það er óskynsamlegt, og ósanngjarnt gagnvart kynslóðum framtíðarinnar. Evrópa endar hér, sagði Hannes Pétursson. Ég segi: Evrópa byrjar hér.

•   að atvinnugreinar sem byggjast á sköpun, menntun og menningu verði viðurkenndar sem undirstöðugreinar

Áður var litið á atvinnugreinar sem byggjast á sköpun, þekkingu, menntun og menningu sem munað eða tómstundagaman. Líklega átti heimsfrægð Bjarkar mestan þátt í að eyða þeirri útnesjamennsku. Nú skipta þessar greinar sífellt meira máli í þjóðarframleiðslu og útflutningsverðmætum, og við eigum að halda áfram að búa í haginn fyrir frekari afrek á þessu sviði á næstu áratugum.

•   að við uppbyggingu velferðarþjónustunnar verði ný hugsun um þriðja æviskeiðið eitt af meginstefjunum

Eitt helsta afrek ríkisstjórnar Jóhönnu Sigurðardóttur eftir hrun er að það tókst að verja velferðarsamfélagið í hamförunum, öfugt við ýmis önnur þau Evrópulönd sem verst urðu úti í kreppunni. Nú þarf að skipuleggja uppbyggingu í velferðarþjónustunni með batnandi hag.

Eðlilegt er að beina þar sjónum að börnunum og hagsmunum þeirra – en ekki má gleyma þriðja æviskeiðinu sem í framtíðinni á eftir að skipta meira og meira máli, bæði fyrir hvern einstakling og samfélagið í heild. Fyrsta verkið hlýtur að verða að leiðrétta kreppuskerðingar sem orðið hafa á kjörum aldraðra og öryrkja.

•   að Samfylkingin verði forystuaflið í næstu ríkisstjórn

Samfylkingin var stofnuð til að vera höfuðafl í íslenskum stjórnmálum. Hún er vinstriflokkur á miðjunni, og á að bjóða til samstarfs öðrum flokkum og hreyfingum til vinstri og fyrir miðju, fólki sem leggur áherslu á jöfnuð og frjálslyndi hvað sem líður afstöðu þess í einstökum átakamálum. Samstarf við hægrisinnuð öfl kemur fyrst og fremst til greina þegar um er að tefla mikilvæga þjóðarhagsmuni, svo sem inngöngu í Evrópusambandið, eða brýnar umbætur innanlands, svo sem að tryggja þjóðareign Íslandsauðlinda. Á því eru ekki líkur núna. Markmið Samfylkingarinnar í kosningunum hlýtur því að vera að fá nægan styrk til að gerast forystuafl í næsta stjórnarsamstarfi til vinstri og á miðju.