Drögin að stjórnarskrá sem við greiðum atkvæði um á laugardaginn myndu að mínum dómi sóma sér vel sem stjórnarskrá lýðveldisins Íslands. Þau standast að mínu viti fyllilega samanburð við aðrar nýrri stjórnarskrár í Evrópu og eru í sama fasa og þær.
Það má alveg sjá aldur stjórnarskráa eftir uppbyggingu þeirra og innihaldi. Eftir því sem mannréttindaákvæði eru fyrirferðarmeiri því nýrri er stjórnarskráin. Mannréttindakafli íslensku draganna er bæði ítarlegur og í fullu samræmi við Mannréttindasáttmála Evrópu og Mannréttindayfirlýsingu Sameinuðu Þjóðanna. Þessi ákvæði eru í stíl við það sem gerist nútildags en ef við flettum gömlum stjórnarskrám eins og þeirri dönsku þá eru mannréttindákvæðin miklu fábrotnari.
Flestar stjórnarskrár í Evrópu verða til eftir stríð og verða til í kjölfar mikilla umbrota. Sú ítalska 1947 og sú þýska 1949. Flest eða mörg fyrrum austantjaldsríki hafa sett sér stjórnarskrá síðan 1990. Í þeim hópi eru Eystrasaltsríkin Eistland og Litháen sem setja sér stjórnarskrá nýfrjáls 1992. Löndin á Balkanskaga hafa verið að setja sér stjórnarskrá. Þar vil ég nefna stjórnarskrá Svartfjallalands frá 2007 mjög nútímaleg. Önnur ríki hafa enduskoðað stjórnarskrár sínar. Danmörk 1953, Svíþjóð 1974 og Holland 1982 og Finnland 2000. Ísland sjálft hefur verið að bæta sína bótum og má nefna mannréttindaákvæði um miðjan tíunda áratuginn og kjördæmisskipunarklastur af og til en þessi drög núna eru fyrsta heilstæða tilraunin til þess að þjóðin setji sér stjórnarskrá en sú fyrri er að uppistöðu til eins og við vitum arfur frá Dönum sem sjálfir hafa fyrir löngu endurritað sína.
Ástæðan fyrir því að við höfum ekki endurritað stjórnarskrá: Það hefur sennilega alltaf vantað sameiginlegan skilning á því hver við erum og hvert við ætlum að fara. Við sitjum hér fá á feykilega stóru landi með mikilar og verðmæta auðlindir. Aðgengi að þeim skiptir öllu máli og þess vegna hafa stjórnmálin einkennst af átökum. Á seinni hluta 20. aldar er hér hvorki stéttarskipting til að leysa málin eða sterk stjórnunarhefð og því hafa stjórnmálin einkennst um of af upplausn og átökum.
Auðlindaákvæði draganna er óvenju skorinort enda býr Ísland yfir auðlindum sem eru þess eðlis að aðgangur að þeim og umgjörðin um þann aðgang skiptir miklu máli. Umhverfisverndarkaflar hafa orðið æ marktækari eftir því sem tíminn líður. Náttúruverndarákvæðum má yfirleitt skipta í tvennt. Þeim sem gera ráð fyrir að náttúran sé til mannanna vegna og það sé vegna okkar sjálfra og afkomenda okkar sem okkur beri að fara vel með hana. Hins vegar eru ákvæði sem gera ráð fyrir því að náttúran hafi gildi í sjálfu sér, án tillits til manna. Þessi hugsun hefur verið að ryðja sér til rúms og 33. grein draganna ber vott um slíka hugsun. Annars má segja það sama um nátturuverndarkaflann og mannréttindakaflann. Í þessa átt hafa stjórnarskrár verið að þróast.
Stjórnarskrár eru í eðli sínu sáttmálar um samfélag þeirra sem byggja tiltekið landssvæði og þar er líka lagður grunnur að því hvernig fólk velur sér aðila til að stýra almannavaldinu. Ásamt því að festa í sessi þingræðið sem við megum vera stolt af gerir nýja stjórnarskráin ráð fyrir miklu öflugra almannavaldi en við höfum átt að venjast og töluverðri breytingu á kosningalögum , starfi þings, ríkisstjórnar og forseta. Ekkert af þessu er þó nýtt. Allt á sér fyrirmyndir í stjórnarskrám annarra ríkja þó samsetningin verði séríslensk eins og stjórnkerfið okkar er nú.
Helstu breytingar þær að valdmörk eru skýrari og réttur almennings til ákvarðantöku aukinn.
Kveikjan að þessari stuttu samatekt er að undirritaður hefur unnið með stjórnarskrár margra Evrópuríkja. Ekkert í þessum íslensku drögum kemur á óvart. Í megindráttum eru þetta nútímaleg stjórnarskrárdrög og stjórnarskrá byggð á þeim yrði mikil bót frá því sem er.
(Birtist 18. október í Selfoss-Suðurland, Athugasemdir er hægt að gera á Facebook).