Þetta er enn ein furðan. Hér er náungi sem heldur því fram að orsakir offitu liggi í því að fólk hlusti of mikið á líkama sinn, sem er ófær um að gefa rétt skilaboð í offituvænu umhverfi. Hann, eins og svo margir sem aðhyllast offitubaráttuna, telur að mannslíkaminn sé stöðugt svangur (gráðugur) og þess vegna gefi hann stanslaus skilaboð um að borða þegar það er hægt. Eina leiðin til að hemja þetta átskrímsli er að höfða til göfugasta líffærisins, heilans, og ná sigri andans yfir efninu.

Það er hins vegar fátt sem bendir til þess að fólk sé mikið að hlusta á líkama sinn. Þrátt fyrir að við fæðumst með sterkt samband við innri merki um hungur og saðningu, og fylgjum þeim mjög náið fyrst um sinn, þá bendir flest til þess að við glötum tengslum við þessi merki fljótlega í því umhverfi sem við lifum. Fáir foreldrar eru meðvitaðir um mikilvægi þessara tengsla og gera þar af leiðandi lítið til að styrkja þau og viðhalda þeim, heldur þvert á móti vinna gegn þeim með uppeldisaðferðum sem einkennast m.a. af ofurstjórn á mataræði barnanna. Mörgum foreldrum finnst sjálfsagt að ráðskast með mataræði barna sinna frá A til Ö, en slík ytri stýring hlýtur þó einnig að vinna gegn innri stýringu matarlystar hjá barninu sjálfu. Barn sem fær ekki að hlusta á líkama sinn þegar það finnur að það er orðið mett, heldur er hvatt til að halda áfram að borða þar til maturinn er búinn á disknum, missir smám saman tilfinninguna fyrir því hvað það er að vera þægilega mettur. Að sama skapi mun barn, sem ekki fær að borða nægju sína á matmálstímum, heldur er stoppað af vegna þess að foreldrum finnst nóg komið, ekki kynnast því hvernig tilfinning það er að hafa fengið nóg. Það upplifir skort og pirring yfir því að fá ekki að fullnægja matarlyst sinni og mun reyna að grípa gæsina þegar foreldrarnir eru ekki að fylgjast með, t.d. í afmælum, þegar barnið borðar hjá öðrum eða þegar það er eitt heima. Þarna er komin uppskrift að óheilbrigum matarvenjum og mögulega „óseðjandi matarlöngun“. Þegar manni finnst maður aldrei fá nóg þá reynir maður að hamstra.

Höfundur greinarinnar virðist skilja þetta upp að vissu marki. Hann talar um að foreldrar verði að láta af ofurstjórn mataræðis og gefa börnunum tækifæri til þess að stýra sér sjálf. En hann vill ekki að þau hlusti á líkama sinn, heldur fylgi hugrænum reglum sem foreldrarnir og önnur umhverfisáreiti (t.d. tölvur) eiga að innræta þeim. Hér erum við strax komin á hálan ís. Hugræn stjórn er ytri stýring, rétt eins og boð og bönn foreldranna. Hún er vandasöm og ófullkomin af því matarlystin er misjöfn og þarfirnar ólíkar frá degi til dags. Stundum erum við sérlega svöng og aðra daga frekar lystarlaus en með því að hlusta á líkamann ættum við að fá nóg. Líkami okkar getur látið okkur vita hvenær hann þarfnast hvíldar og hvenær hann þarf að fara á klósettið.  Hvers vegna skyldi hann ekki geta látið vita um hversu mikinn mat hann þarfnast?

Þvert á það sem talað er um í greininni, að líkamar okkar séu ófærir um að gefa rétt skilaboð, og þess vegna ættum við ekkert að vera að hlusta á hann, held ég að líkaminn sé fullfær um að gefa okkur nákvæm og rétt skilaboð um það sem við þörfnumst. Vandinn er fólginn í því að okkur hefur verið kennt að hunsa þessi skilaboð. Það væri þess vegna afar slæmur leikur að ganga enn lengra í átt að ytri stýringu mataræðis (láta reglur, boð og bönn ráða því hvenær og hversu mikið við eigum að borða) í stað þess að leita meira inn á við. Manneskja sem hefur misst tengslin við matarlystina er algjörlega upp á náð og miskunn hins margumtalaða offituvæna umhverfis komin. Hún er ansi varnarlaus gagnvart auglýsingum og öðrum utanaðkomandi áreitum sem sannfæra hana um að nú sé góður tími til að fá sér að borða. Hún á mjög erfitt með að átta sig á því hvað hún þarf að borða mikið til þess að fullnægja þörfum líkama síns.

En til allrar hamingju er um meðfædda færni að ræða. Það eina sem við þurfum að gera til að efla þessi tengsl aftur er að byrja að hlusta. Finna hvernig okkur líður og taka eftir þeim breytingum sem verða í líkamanum þegar við förum að verða svöng eða södd. Fyrst um sinn eru þetta veikburða merki, en smám saman verða þau sterkari, þangað til þau verða beinlínis óþægileg. Margir hafa vanið sig á að svara ekki kalli líkamans fyrr en það er orðið að öskri. Fá sér ekki að borða fyrr en þeir eru orðnir banhungraðir og hætta ekki fyrr en þeir eru að springa. Aðrir spá bara alls ekkert í merki líkamans og borða þótt  líkaminn sé ekki að gefa nein merki um hungur – eða hætta að borða þótt þeir séu ekki orðnir mettir.  Í báðum tilfellum er fólk ekki að leyfa líkamanum að stjórna ferðinni. En það er ekki hægt að gera ráð fyrir því að verið sé að fullnægja þörf líkamans ef líkaminn er aldrei spurður. Þá er þvert á móti afar líklegt að verið sé að borða meira – eða minna – en líkaminn þarf á að halda.

Hér er áhugavert viðtal við Katherine Flegal, vísindakonu við CDC stofnunina í Bandaríkjunum, sem hefur verið afkastamikil í rannsóknum á heilsu og þyngd. Dr. Flegal kom til Íslands vorið 2008 og hélt fyrirlestur á málþingi við Háskólann í Reykjavík þar sem hún fór yfir rannsóknarniðurstöður sínar, sem sýna m.a. að áætlanir um fjölda dauðsfalla sem tengjast offitu hafa verið stórlega ýktar á undanförnum árum og að dánartíðni þeirra sem teljast „of þungir“ og jafnvel neðarlega í offituflokki er ekki hærri en þeirra sem eru í kjörþyngd.

Í viðtalinu ræðir Dr. Flegal um ýmislegt varðandi þyngdarþróun og samband þyngdar og dánartíðni en það hefur verið hennar helsta rannsóknarefni síðustu áratugina. Meðal annars nefnir hún að aldrei hafi í raun tekist að útskýra með fullnægjandi hætti þá miklu þyngdaraukningu sem átti sér stað upp úr áttunda áratug síðustu aldar, þótt ýmsar getgátur hafi verið settar fram í því sambandi og túlkaðar sem staðreyndir. Einnig minnist hún á að þrátt fyrir að þyngdaraukning almennings hafi orðið mun hraðari og meiri upp úr 1970 þá hafi líkamsþyngd verið að aukast mun lengur, að minnsta kosti alla 20. öldina. Að lokum nefnir Flegal að ýmis merki séu á lofti um að farið sé að hægja á þeirri þyngdaraukningu sem kom fram á síðustu áratugum 20. aldar og hafi tíðni offitu í Bandaríkjunum, þvert á það sem oft er talið, mikið til staðið í stað frá aldamótum.

Þess ber hins vegar að geta að myndin sem fylgir viðtalinu er alls ekki af Katherine Flegal. Hennar rétta andlit má sjá hér fyrir ofan.

Lesendur Líkamsvirðingar sem hafa kíkt á útlensku bloggin, sem birtast í lista undir „Tenglar“ hér til hægri á síðunni, ættu að kannast við Rachel Richardson, höfund bloggsins The F-word. Hún er gestur og umfjöllunarefni bandarísks spjallþáttar  sem hægt er að horfa á í tveimur hlutum hér fyrir neðan. Hér er síðan umfjöllun F-word um þáttinn.

Ef einhver skyldi hafa misst af flottri færslu pjattrófa í gær þá má lesa hana hér. Bendi sérstaklega á myndirnar sem fylgja, fengnar úr nýjasta hefti V-Magazine, þar sem kemur glögglega í ljós að fegurð og þokki geta birst  í öllum stærðum og gerðum. Mikið verður gaman að lifa þegar það verður loksins viðurkennt! Jei!

Hér fyrir neðan má lesa áhugaverða grein um offituherferð Michelle Obama þar sem farið er yfir helstu áhersluatriði forsetafrúarinnar í þessu framtaki: Að eitt af hverjum þremur börnum sé of þungt eða of feitt, að tíðni offitu meðal barna hafi þrefaldast í Bandaríkjunum á síðustu þremur áratugum, og að börnin í dag eigi á hættu að lifa skemur en foreldrarnir. Athyglisvert að kynna sér svörin við þessum punktum: http://www.slate.com/id/2247038/

Kate Harding bendir líka snilldarlega á hér, að þar sem nýjustu tölur benda til þess að offita sé ekki lengur að aukast meðal barna í Bandaríkjunum, þá sé tímasetning forsetafrúarinnar alveg einstaklega heppileg (fyrir hana) og villandi (gagnvart öðrum). Þegar allt bendir til þess að hinum meintu hamförum hafi þegar verið aflýst, þá mun frú Obama koma út sem bjargvættur alveg sama hvað – jafnvel þótt framtak hennar reynist fullkomnlega gagnslaust. Skothelt.

Að lokum er hér grein sem birtist í New York Times á mánudaginn fyrir viku: http://www.nytimes.com/2010/03/16/health/16essa.html?ref=science

Ég er ekki viss um að allir átti sig fyllilega á því við hvað er átt þegar talað er um ofþyngd og offitu. Ég veit að ég gerði mér litla grein fyrir hvað þessi orð þýddu áður en ég fór að kynna mér málið. Auðvitað hafði ég sterka ímynd í höfðinu sem poppaði upp í hvert sinn sem rætt var um offitu. Hún var af sama toga og fylgir yfirleitt umfjöllun fjölmiðla um þessi mál: Risavaxið fólk að borða hamborgara, stórir magar og skvapaðir rassar, sem vagga letilega um skjáinn. Það kom mér þess vegna mikið á óvart þegar ég áttaði mig á því að fólkið sem raunverulega fyllir flokkana ofþyngd og offita er að langstærstum hluta bara ósköp venjulegt fólk sem fæstir myndu tengja við offitufaraldurinn ógurlega.

Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin skilgreinir ofþyngd og offitu á einfaldan hátt: Þyngdarstuðull (BMI) 25 og yfir þýðir ofþyngd og þyngdarstuðull 30 og yfir þýðir offita. Þyngdarstuðull er reiknaður með því að deila þyngd með hæð í öðru veldi (kg/m²). Það er ekkert annað sem þarf að koma til svo manneskja teljist of þung eða of feit, engar aðrar heilsufarsbreytur, líkamsástand eða önnur atriði sem þarf að taka með í reikninginn. Bara X mörg kíló miðað við hæð.

Til þess setja þetta í samhengi þá þarf maður sem er 180 cm á hæð að vera 98 kg til þess að teljast of feitur. Til þess að teljast of þungur þarf hann að vera 81 kíló. Þetta eru ekki sláandi tölur. Þegar ég fór að kanna þetta óformlega meðal vina og vandamanna kom í ljós að margir voru yfir kjörþyngd. Flestir karlmenn sem ég þekki eru t.d. of þungir samkvæmt stöðlum eða mjög nálægt því. Grannir eða meðalvaxnir menn sem enginn myndi segja að væru „of þungir“. Þeir sem voru í offituflokki voru yfirleitt fólk sem flestir myndu segja að væri þybbið eða dálítið þétt – ekki einu sinni feitt og alls ekki akfeitt. Venjulegir miðaldra menn með ístru og búttaðar konur. Ekki beinlínis fólk sem rúllar eftir gangstéttinni með tvöfalda steikarsamloku í annarri hendinni og tveggja lítra kók í hinni. En þetta er fólkið sem tölfræðin um „offituvandamálið“ byggir á að stærstum hluta.

Hlutfallið skiptist þannig að af þeim sem teljast yfir kjörþyngd eru flestir (2/3) í ofþyngdarflokki. Þetta er ekki fólk sem vekur athygli vegna líkamsstærðar sinnar og fæsta myndi gruna að þessi hópur væri hluti af opinberum tölum um „offituvandann“. Af þeim sem þriðjungi sem eftir er, fólki í offituflokki, hefur meirihlutinn þyngdarstuðul milli 30 og 35, sem þýðir væg offita. Við erum því yfirleitt ekki að tala um stórkostlega feitt fólk þegar rætt er um ofþyngd eða offitu.

Þegar fyrirsagnir birtast um að helmingur þjóðarinnar sé of þungur eða eitthvað álíka er þess vegna ágætt að hafa hugfast að hér er mestmegnis verið að tala um venjulegt fólk. Stærstur hluti þeirra sem liggja á bak við þessa tölfræði á ekki við alvarleg heilsufarsvandamál að stríða. Þetta er ekki einu sinni fólk sem væri talið sérstaklega feitt. Þetta er bara fólk eins og ég og þú, amma þín, maki, besti vinur eða bróðir.  Ef „offitufaraldurinn“ vísaði eingöngu til fólks sem lítur út eins og myndirnar sem venjulega fylgja fjölmiðlaumfjöllun af þessu tagi, þá værum við að tala um örlítið brot þjóðarinnar.

Á þessari heimasíðu má finna myndaseríu sem sýnir vel hversu skrýtnar þessar skilgreiningar um þyngdarflokkana eru og hvernig fólkið sem fyllir þessa flokka lítur út í raunveruleikanum: http://kateharding.net/bmi-illustrated/

Skelfilega grunnhyggin umfjöllun um holdafar og líkamsmynd birtist í DV í dag sem undirstrikar vel þá meinloku sem ríkir um þessi mál. Rætt er við Dr. Ársæl Arnarsson, dósent í sálfræði við Háskólann á Akureyri, sem greinir frá niðurstöðum rannsóknar sem sýnir að líkamsmynd íslenskra unglinga er ekki upp á marga fiska. Um 40% stúlkna í svokallaðri kjörþyngd eru í megrun eða finnst að þær ættu að vera í megrun og það sama má segja um 10% stúlkna sem eru „of léttar“ samkvæmt stöðlum.  Tvöfalt fleiri stelpur en strákar eru óánægðar með sig og því léttari sem þær eru, þeim mun ánægðari eru þær. Ársæll tekur fram að pressan um ákveðna líkamsþyngd skili sér ekki í neinu nema vanlíðan meðal ungmenna og þær aðferðir sem við erum að beita til að laga þetta séu ekki að virka. Þar hittir hann naglann á höfuðið.

Í beinu framhaldi af viðtalinu við Dr. Ársæl birtir DV ráð til foreldra feitra unglinga, þar sem fram koma á einu bretti allir helstu fordómar og neikvæðar staðalmyndir sem ríkja um feitt fólk. Svo velta menn fyrir sér hvers vegna unglingar eru uppteknir af því að verða ekki feitir og fyrirlíta líkama sinn ef þar birtast hin minnstu merki um fitu. Hmm…

Fyrsta ráðið sem foreldrum feitra unglinga er gefið er að líta á líkama þeirra sem vandamál. Brýnt er fyrir foreldrum að vera ekki í neinni afneitun með þetta, ef börn eru feit þá er alltaf eitthvað að. Sú hugmynd að sumir geti verið feitir frá náttúrunnar hendi er víðs fjarri. Þvert á móti er undirstrikað að vandamálið (þ.e. líkami barnsins) muni ekki hverfa af sjálfu sér en lausnin sé til ef foreldrar bara bera sig eftir björginni. Ekki er minnst á að þrátt fyrir þrotlausar rannsóknir í meira en 50 ár hefur okkur ekki tekist að finna farsæla leið til þess að breyta feitri manneskju í granna. Hvernig það á að gagnast feitum ungmennum og foreldrum þeirra að líta á líkama barnsins sem mistök sem þurfi að leiðrétta veit ég ekki.

Í annarri ráðleggingunni er gert ráð fyrir því að feit manneskja hljóti að eiga við einhver „dýpri“ vandamál að stríða og því þurfi að finna hvað „raunverulega býr að baki“ fitunni. Ég hef ekki rekist á þetta viðhorf lengi en það var algeng skoðun fyrir nokkrum áratugum að feitur líkami væri einskonar felustaður frá erfiðum samböndum eða lífsreynslu. Þess vegna væri það gefið að ef manneskja væri feit þá ætti hún við andleg vandamál að stríða og til þess að grennast þyrfti hún fyrst að leysa þessi vandamál. Þessi hugmynd hefur ekki reynst eiga við nein rök að styðjast og ekkert bendir til þess að feitt fólk glími frekar við geðræn vandamál en aðrir.

Þriðja ráðleggingin hefst á því að fíkn snúist um að deyfa tilfinningar. Þarna er gengið lengra með hugmyndina um fitu sem merki um undirliggjandi vandamál og gert ráð fyrir að allt feitt fólk sé matarfíklar. Þetta er algeng ranghugmynd en rannsóknir hafa þó sýnt að það er langt frá því að allir sem eru feitir stundi ofát. Margt feitt fólk lifir ósköp venjulegu lífi, borðar eðlilega og stundar hreyfingu en er samt sem áður feitt. Neikvæð umræða um offitu í fjölmiðlum, þar sem hverri einustu umfjöllun fylgir mynd af feitri manneskju að borða, hefur hins vegar skapað djúpstæða ímynd í hugum okkar um feitt fólk sem hefur enga sjálfsstjórn gagnvart mat.

Líkamsmynd unglinga verður ekki slitin úr samhengi við þau viðhorf sem ríkja varðandi líkamsvöxt í okkar samfélagi. Það er útilokað að börnum og unglingum geti liðið vel í eigin skinni ef okkur þykir sjálfsagt að mismuna fólki á grundvelli líkamsvaxtar. Börn og unglingar eru mismunandi vaxin frá náttúrunnar hendi og til þess að sem flestum geti liðið vel í sínum líkama þá verðum við að búa til umhverfi þar sem fjölbreytileiki holdafars er virtur og neikvæð umræða um ákveðnar tegundir líkama er ekki liðin. Við þurfum að hætta baráttu gegn offitu og berjast í staðinn fyrir heilbrigðum lífsvenjum fyrir alla. Það er ekkert sem bendir til þess að neikvæð umræða um fitu og feitt fólk bæti neinu uppbyggilegu við það eina sem þarf að segja: Elskaðu líkama þinn og hugsaðu vel um hann.

Í kringum síðustu mánaðarmót ýtti forsetafrú Bandaríkjanna, Michelle Obama, úr vör herferð sinni gegn offitu barna. Lengi hefur tíðkast að eiginkonur forseta Bandaríkjanna sinni hugðarefnum sínum opinberlega með þessum hætti til þess að halda jákvæðri ímynd Hvíta hússins á lofti. Hver man t.d. ekki eftir Just Say No herferð Nancy Reagan? Í slíkar framkvæmdir fara iðulega miklir fjármunir og virðist ekki skipta öllu hvort baráttan sé líkleg til árangurs eða ekki, því hún er ekki síður hugsuð sem PR brella en samfélagsbetrun. Að minnsta kosti er óhætt að segja að Just Say No herferðin hafi mistekist. Vonandi verður herferð núverandi frúar Hvíta hússins, Let’s Move, ekki þekkt fyrir svipaða einfeldni og skilningsskort gagnvart þeim vanda sem hún á að leysa.

Það er vel þekkt strategía hjá þeim sem vilja ráða að hamra á ábyrgð einstaklinga þegar þeir eiga í höggi við illviðráðanleg samfélagsvandamál sem tengjast fátækt,  stéttaskiptingu og annarri ömurð. Það er hins vegar ekki hægt að horfa framhjá því að möguleikar fólks til þess að stýra eigin lífi eru æði misjafnir og þeir sem dvelja neðst í þjóðfélagsstiganum hafa oft lítið val um hvernig þeir „kjósa að lifa“. Það verður því spennandi að sjá hvort þeim 150 milljörðum dollara, sem verja á í offituherferð Hvíta hússins, verði varið á uppbyggilegan hátt til þess að brúa bilið milli ríkra og fátækra og skapa öllum skilyrði til heilbrigðara lífs óháð efnahag, eða hvort þessum peningum verður að mestu varið í ímyndarherferðir forsetahjónanna, hatursherferðir gegn feitu fólki og peningagjafir til megrunar- og líkamsræktariðnaðarins.

Við fyrstu sýn virðist Let’s Move áætlunin sett fram á skynsamlegum nótum. Markmiðin fjalla um að auka aðgengi að næringarríkum mat á viðráðanlegu verði, bæta hollustu skólamáltíða og auka hreyfingu meðal barna. Ekkert nema gott um það að segja. En það er sorglegt að þessar breytingar þurfi að byggja á fordómafullum (og fullkomnlega óraunhæfum) fyrirheitum um að „útrýma offitu“ meðal barna á einni kynslóð. Fjölbreytileiki í líkamsvexti er eðlileg staðreynd og okkur mun aldrei takast að koma í veg fyrir hann. Jafnvel þótt allir í heiminum lifðu heilbrigðu lífi yrðu sumir áfram feitir og aðrir mjóir, þótt líklega yrði minna um mestu öfgarnar. Það er einstaklega ógeðfellt, ef maður hugsar út í það, að ætla að útrýma þessum breytileika og ber vott um bæði umburðarleysi og mannfyrirlitningu. Það sem við ættum að gera í staðinn er að skapa öllum tækifæri til þess að lifa heilbrigðu lífi og taka burt hindranir á borð við tímaleysi, fjárskort, skömm vegna líkamsvaxtar, fitufordóma og annað sem kemur í veg fyrir að fólk  hugsi vel um líkama sinn. Það mun að sjálfsögðu ekki útrýma feitu fólki, en það mun gera okkur öll—grönn og feit—heilbrigðari og hamingjusamari.

Ekki er hægt að segja að herferð Obama fari sérstaklega vel af stað. Eitt af því fyrsta sem birtist í fjölmiðlum var viðtalvið forsetafrúna þar sem hún segir frá því að dætur þeirra hjóna hafi verið farnar að fitna en henni hafi sem betur fer tekist að grípa í taumana. Barak Obama hafði áður lýst því yfir opinberlega að yngri dóttir þeirra væri orðin ansi þybbin… Hefur þetta kallað á hörð viðbrögð átröskunar- og mannréttindasamtaka ytra sem gagnrýna áherslur hjónanna. Meðal annars birtist þetta bréf frá móður átröskunarsjúklings sem stofnaði foreldrasamtökin F.E.A.S.T., þar sem hún reynir að vísa frú Obama áleiðis til betri vegar. Baráttusamtök feitra í Bandaríkjunum, NAAFA, hafa einnig sent frá sér yfirlýsingu sem lesa má hér.

Ég verð að viðurkenna að framganga Obama hjónanna vekur engar sérstakar vonir um að hér fari fólk sem hafi skýran skilning á þeim vanda sem þau ætla að leysa. Fólk sem talar opinberlega um holdafar dætra sinna á neikvæðan hátt án þess að velta fyrir sér áhrifum þess á ungar stúlkur hefur að öllum líkindum takmarkaðan skilning á hugtökum eins og líkamsmynd eða líkamsvirðingu. Ekki virðist heldur mikill skilningur á því að stúlkur bæta oft á sig upp úr 8-10 ára aldri þegar líkami þeirra fer að undirbúa sig fyrir kynþroska. Það er slæmt að stúlkum sé kennt að líta á þessar eðlilegu breytingar neikvæðum augum og gefur eflaust tóninn fyrir því að konur líti á sín kvenlegu líkamssvæði (brjóst, maga, rass og læri) sem „vandamálasvæði“. Það er sorgleg staðreynd að ævilangt haturssamband margra kenna við líkama sinn hefst oft í kringum kynþroska.

Það er von mín að þessi vandræðagangur í upphafi Let’s Move herferðarinnar séu aðeins byrjendamistök en ekki ávísun á það sem koma skal. Það má ekki gleyma því að góð heilsa snýst um meira en bara mataræði og hreyfingu. Ekki er síður mikilvægt að líða vel í sjálfum sér og búa í umhverfi þar sem mannvirðing og umburðalyndi ríkja—því það er engin heilsa án geðheilsu.

Fyrir þá sem misstu af fréttatíma RÚV þann 8. október sl. er ágætt að rifja upp áhugaverða frétt sem kom þar fram. Rætt var við Margréti Héðinsdóttur, skólahjúkrunarfræðing hjá heilsugæslu Höfuðborgarsvæðisins, sem greindi frá þyngdarþróun meðal íslenskra barna síðustu áratugina. Mikið hefur verið rætt (eða öllu heldur æpt) um offitu barna undanfarið og því áhugavert að skoða hvernig þróunin hefur verið. Fólk ímyndar sér að það sé fyrst og fremst núna, síðustu árin og áratuginn, sem íslensk börn hafi verið að þyngjast. Að ofþyngd barna sé ört vaxandi nútímavandamál. Hið rétta er að börn á Íslandi byrjuðu að þyngjast mikið á áttunda áratug síðustu aldar og þyngdust jafnt og þétt næstu tvo áratugina. Þessi þróun hefur hins vegar að mestu stöðvast frá árinu 2000 og allra síðustu árin aðeins verið að ganga til baka.

Með öðrum orðum: Það ríkir ekki neyðarástand. Himinninn er ekki að hrynja. Í stað þess að rjúka af stað og setja börn á sérstaka matar- og hreyfikúra þá ættum við að halda okkar striki, bjóða öllum börnum, óháð þyngd, upp á heilbrigðar en öfgalausar lífsvenjur og hafa hugfast að það er engin heilsa án geðheilsu. Við gætum að geðheilsu barnanna okkar m.a. með því að leyfa ekki umhverfinu að kenna þeim að það sé eitthvað athugavert við líkama þeirra þrátt fyrir að þau uppfylli ekki þrönga staðla um „réttan“ líkamsvöxt. Líkamar mannfólksins eru margbreytilegir og heilsuefling á að snúast um hegðun. Punktur.

Í DV í dag er umfjöllun um fæðubótarefni sem enginn ætti að láta framhjá sér fara. Þessi bransi hefur vaxið ógnarhratt hér á landi og er nú orðinn svo stór og voldugur að hann hefur efni á því að heilaþvo fólk með auglýsingum, söluræðum dulbúnum sem heilsuupplýsingum og gylliboðum allan sólarhringinn. Maður vonar auðvitað að fólk geri sér grein fyrir því að það sem hljómar of gott til að vera satt, er yfirleitt ekki satt, en miðað við hversu vel þessar vörur seljast er það borin von. DV greinir frá því að um 600 tonn af fæðubótaefnum hafi verið flutt til landsins í fyrra – sem er líklega vanmat ef eitthvað er.

Allir ættu að kynna sér gagnrýna umræðu um þessi efni og almennt allt sem selt er undir því yfirskyni að það hafi undraverð áhrif á líkamann, lagi flestalla kvilla á svipstundu og – rúsínan í pylsuendanum – stuðli að betri línum og bættu útliti. Sérstaklega ættu foreldrar að vera vakandi fyrir neyslu barna sinna á þessum efnum, sem geta komið í ýmsu formi, s.s. drykkjum, töflum og dufti. Það eru þrjú atriði sem helst ber að hafa í huga varðandi fæðubótarefni og benda til þess að þau sé gagnslaus peningasóun – jafnvel heilsuspillandi – frekar en heilsubót:

1. Töframáttur. Varan á að stuðla að gríðarlegri vöðvauppbyggingu, hröðu þyngdartapi og laga allt frá hausverkjum til krabbameins.

2. Reynslusögur. Helsta auglýsingabragðið er að birta ummæli neytenda – sem enginn veit hvort eru sönn eða login – og geta auðvitað engan veginn talist dæmigerð. Engu að síður er þetta mikið notuð og áhrifarík sölutaktík.

3. Heilbrigðisstarfsmenn mæla ekki með vörunni. Að öllu jöfnu fást allt önnur svör hjá heilbrigðisstarfsfólki en söluaðilum og það eitt ætti að vekja tortryggni.

Sem sagt, ef þú ert að velta fyrir þér að kaupa vöru sem á að vera allra meina bót, en engar upplýsingar um áhrif eða árangur fást fyrir utan nokkur meðmæli neytenda, sem að öllum líkindum fá ágætis umbun fyrir, og hrósyrði seljenda og framleiðenda, þá skaltu hugsa þig tvisvar um.

Fullt af fólki hefur lent inni á spítala vegna ofneyslu á „heilsubætandi“ efnum. Mörg þeirra eru alveg stórvarasöm, sérstaklega ef þeirra er neytt í miklu magni. Vandinn er að flest fæðubótarefni eru auglýst með loforðum um stórkostleg áhrif, sem býður ef til vill upp á misnotkun, þar sem fólk keppist við að ná fram þeim áhrifum sem lofað var í auglýsingunni.

Sömuleiðis er gott að benda á að nikótín, kókaín og hass eru allt „náttúruleg“ efni því margir eru farnir að líta svo á að allt sem finnst í ómengaðri náttúrunni hljóti að vera heilsusamlegt en annað sé heilsuspillandi gervidrasl. Svona svart-hvítur hugsunarháttur gerir fólk að gagnrýnislausum neytendum heilsubótaiðnaðarins. Sem er akkúrat það sem bransinn vonast eftir.