Það er nauðsynlegt að birta reglulega útskýringar og leiðréttingar á bloggsíðu sem þessari, þar sem misskilningar og útúrsnúningar spretta upp eins og gorkúlur. Ég er með reglulegu millibili sökuð um að hvetja til offitu, styðja óhollar lífsvenjur, réttlæta offitu sem heilbrigðan lífsstíl og ég veit ekki hvað og hvað. Ekkert af þessu er rétt og þeir sem halda þessu fram skilja ekki – viljandi eða óviljandi – það sem ég er að segja.

Í fyrsta lagi hef ég aldrei nokkurn tíman sagt að ég styðji óheilbrigðar lífsvenjur. Ég hef þvert á móti margsinnis bent á mikilvægi þess að lifa heilbrigðu lífi á þessari síðu, að borða næringarríkan mat, hreyfa sig reglulega, sofa nóg, vinna gegn streitu o.s.frv. Það að vera ánægður með sjálfa(n) sig og vinna gegn fitufordómum er liður í því líka, enda engin heilsa án geðheilsu eða félagslegrar velferðar.

Í öðru lagi hef ég aldrei hvatt til offitu. Ég vil ekkert sérstaklega að allir séu feitir frekar en að allir séu grannir. Ég vil bara að fólk hafi frelsi til að vera eins og það er og lifa uppbyggilegu og ánægjulegu lífi í þeim líkama sem því var gefinn. Ég trúi því að við höfum öll okkar náttúrulegu kjörþyngd sem er einstaklingsbundin og því mismunandi fyrir hvern og einn. Ég hef fulla trú á því að fólki geti verið eðlislægt að vera bæði undir og yfir þessum mörkum sem við köllum kjörþyngd. Eru þá allir í sinni náttúrulegu kjörþyngd? Nei, alls ekki. Margir eru ýmist þyngri eða léttari en þeim er eðlislægt að vera af því þeir hafa tileinkað sér óheppilegar lífsvenjur. Það er einmitt málið og það er það sem við eigum að beina sjónum að.

Það er vissulega sorglegt að sjá hversu margir eru tilbúnir að fórna heilsu sinni fyrir skammtíma ávinning, hvort sem hann felst í að borða of mikið eða lítið, hreyfa sig of mikið eða lítið eða hvað sem það er. Hins vegar finnst mér bæði gáfulegra og mannúðlegra að benda á þær lífsvenjur sem þykja óæskilegar (t.d. öfgar í mat, drykk og hreyfingu) heldur en það holdafar sem þykir óæskilegt. Það er til fullt af fólki sem fellur utan kjörþyngdar án þess að lifa óheilbrigðu lífi. Hvers vegna skyldum við draga þann hóp inn í umvandanir okkar? Og af hverju skyldum við horfa fram hjá þeim sem eru í „réttri“ þyngd en fara illa með líkama sinn?

Að tala um rétt og rangt holdafar er að tala í kringum það sem raunverulega þarf að huga að: Hegðun. Það bætir engu uppbyggilegu við að hamra á því að offita sé slæm. Það er alveg nóg að segja að það sé slæmt að lifa á skyndibita, sælgæti og gosi, reykja, hreyfa sig lítið, sofa lítið, þamba kaffi og lifa lífinu í stressi og ólund. Óhollar lífsvenjur er alveg jafn óheilbrigðar hvort sem grönn eða feit manneskja á í hlut. Með því að leggja áherslu á hollar lífsvenjur beinum við máli okkar að síétandi sófakartöflunni – staðalmynd hinnar feitu mannveru – en líka að granna unglingnum sem þambar orkudrykki og borðar pizzu í öll mál. Hann má líka fá að heyra að hann sé ekki í góðum málum. Þegar holdafarið er í brennidepli getur fólk talið sér trú um að allt sé í stakasta lagi svo lengi sem það er ekki feitt. Ég veit ekki hve marga ég hef heyrt gorta sig af því að hafa aldrei „þurft“ að stíga fæti inn á líkamsræktarstöð af því þeir hafi aldrei átt í vandræðum með vigtina. Þetta er óheppilegt viðhorf þar sem ekki er hægt að ganga út frá því að grannur vöxtur veitir vernd frá vanheilsu ef lífsvenjurnar eru slæmar.

Að sama skapi – ef við beinum sjónum að lífsvenjunum en ekki líkamsvexti  – þá erum við ekki að jagast í fólki að óþörfu sem er þegar að gera það sem í þeirra valdi stendur til þess að viðhalda heilbrigði og vellíðan. Ef manneskja sem er yfir kjörþyngd er þegar að hreyfa sig og borða hollan mat í eðlilegum skömmtum, hvað annað á hún að gera? Eigum við að hvetja hana til þess að borða minna en eðlilegt gæti talist svo hún geti þvingað þyngd sína niður umfram það sem líkama hennar er eðlislægt? Að sjálfsögðu ekki. Það er ekki raunhæfur kostur til lengdar og þjónar ekki langtíma markmiðum um heilsu og velferð. Við eigum að taka mið af því sem rannsóknir hafa kennt okkur um árangur megrunar og setja markið á eðlilegar, heilbrigðar lífsvenjur sem hægt er að halda út ævina. Síðan eigum að skapa umhverfi sem gerir þessari manneskju – og öllum öðrum – kleift að þykja vænt um líkama sinn og finnast þess virði að hugsa um hann af virðingu og alúð.

Það er markmið þessarar síðu.

Rannsóknir sýna að konur verða mun harkalegar fyrir barðinu á fordómum vegna holdafars en karlar. Feitum konum er frekar mismunað við umsóknir í háskóla og á vinnumarkaði og þær verða oftar fyrir aðkasti úti á götu en feitir karlar. Félagsleg staða karlmanna, sem tróna efstir í valda- og virðingarstiga samfélagsins, virðist að einhverju leyti veita þeim vernd gegn fullum þunga fitufordóma sem konur njóta ekki. Þær mega í staðinn búa við það versta úr báðum veröldum og þola fordóma bæði fyrir að vera konur og fyrir að vera feitar.

Í þessu samhengi er við hæfi að rifja upp tvö íslensk dægurlög sem nutu mikilla vinsælda á sínum tíma. Annars vegar er um að ræða titillag plötunnar Of feit fyrir mig sem kom út árið 1990 og hins vegar smellinn Feitar konur með hafnfirsku hljómsveitinni Kátum piltum (af plötunni „Einstæðar mæður“) .

Kvenfyrirlitning og fitufordómar í trylltum bræðingi.  Njótið!

Nýlega greindu fjölmiðlar frá rannsókn sem sýndi að stúlkur hafa þegar tileinkað sér ríkjandi fegurðarstaðla, um að grannur vöxtur sé eftirsóknarverður og fita ógeðsleg, við þriggja ára aldur. Á þessum sama aldri fara börn að gera sér grein fyrir kynhlutverkum sínum og þeim áherslum sem þeim fylgja. Að eitthvað sé „stelpulegt“ og annað „strákalegt“. Félagsmótun inn í kassahugsun samfélagsins tekur sum sé um þrjú ár.

Snemma er byrjað á því að ala börn á öllum hinum ósögðu samfélagsreglum um hvernig við eigum að vera. Allir sem hafa horft á teiknimyndir með börnunum sínum vita t.d. hversu ráðandi ströng fegurðarviðmið nútímans eru í barnaefni. Flestar kvenpersónur eru með þetta dæmigerða útlit sem stelpur eiga að sækjast eftir: Grannur líkami, mjótt mitti, stór brjóst, langir leggir, sítt hár og þrýstnar varir. Karlpersónurnar eru hávaxnir og herðabreiðir kraftajötnar. Það ætti ekki að koma neinum á óvart að börnin skuli vita upp á hár strax í leikskóla hvað telst flott útlit og hvað ekki. Þau fá þetta beint í æð á fyrstu árum ævinnar.

Rannsóknir undanfarinna áratuga staðfesta að skilaboð um útlit eru vægast sagt algeng í afþreyingarefni fyrir börn.  Í rannsókn frá árinu 2000 var farið yfir útlit 120 persóna sem birst höfðu í tuttugu og þremur Disney teiknimyndum yfir sex áratuga tímabil. Niðurstöður leiddu í ljós að söguhetjur í teiknimyndunum voru gerðar meira aðlaðandi en andstæðingar – og að meiri áhersla var lögð á að gera kvensöguhetjur aðlaðandi en karlsöguhetjur. Auk þess voru söguhetjur almennt grennri en andstæðingar, einkum og sér í lagi ef um kvenpersónur var að ræða. Í annarri rannsókn voru Grimms ævintýrin innihaldsgreind og reyndust þau sem höfðu staðist tímans tönn, þ.e. haldið vinsældum fram á þennan dag, einna helst vera ævintýri sem gera út á kvenlega fegurð: Öskubuska, Mjallhvít og Þyrnirós, svo dæmi séu tekin. Ævintýri sem lögðu minna upp úr útliti kvenna höfðu frekar fallið í gleymsku.

Rifjum nú aðeins upp rannsóknina sem sýnir að þriggja ára stelpur hafa þegar tileinkað sér ríkjandi fegurðaráherslur og skoðum framhaldið.  Þegar stelpur ná unglingsaldri er yfirgnæfandi meirihluti þeirra orðinn óánægður með líkama sinn og útlit. Á þeim aldri er slæm líkamsmynd orðin sjálfsagður hluti af lífinu. Sífellt yngri stelpur spá í kaloríur og fara í megrun. Átröskunarsjúklingar eru kvenkyns í 90% tilfella. Þetta er engin tilviljun. Við getum bent ásakandi á líkamsræktar-, fegrunar- og megrunariðnaðinn þegar dætur okkar eru farnar að klípa óánægðar í magann á sér fyrir framan spegilinn og það með réttu. En við megum ekki horfa framhjá því að Barbie, Bratz og Disney prinsessurnar hafa undirbúið jarðveginn í áraraðir.

Hér er að finna óhugnarlegan pistil sem lýsir vel þeim hugsanagangi sem ég verð alltof oft vör við: Mannfyrirlitning og hatur sett fram undir yfirskyni heilbrigðis. Dæmi:

„Þetta þarf að stöðva og það strax. Foreldrar þurfa að hætta að fóðra kvikindin sín og hætta að skutla þeim út um allt. Ef fituklessan sem þú kallar barnið þitt þarf að fara eitthvað á annað borð þá ættirðu frekar að tjóðra hana við stuðaran á bílnum og láta helvítið hlaupa. Nú og ef það líklega skeður sem er að krakkin hafi ekki undan og hrasar við þá geturðu allavega dregið hann eftir malbikinu svo að mesta fitan skrapist af honum.  Börn eiga að borða fisk og hafragraut, ekki skyndibita! Skyndibiti er fyrir öryrkja og illa gift fólk.“

Yfirvarpið er væntanlega að hér sé aðeins um grín að ræða sem ekki beri að taka alvarlega en engu að síður er þessi undirtónn vel kunnuglegur. Það sem ég hef áhyggjur af er tvennt:

Í fyrsta lagi―þótt ótrúlegt megi virðast―þá hef ég heyrt marga, allt frá virtum læknum til mannsins á götunni, tala á svipaðan hátt um feitt fólk. Það er kannski ekki verið að leggja til líkamlegar misþyrmingar, en það sem skín í gegn er ekki umhyggja fyrir feitu fólki, heldur fyrirlitning. Þeim er illa við feitt fólk. Þeir vilja að feitt fólk hætti að vera til. Þessum  tilfinningum er svo pakkað inn í glansandi umbúðir pólitískrar rétthugsunar sem sýna ekkert nema áhyggjur af heilsu feitra og löngun til að hjálpa. En þegar allt kemur til alls er óskin sú að feitt fólk hverfi svo við hin þurfum ekki að horfa á það. Ég velti oft fyrir mér hversu stór hluti af herferðinni gegn offitu er raunverulega sprottin af slíkum hvötum?

Í öðru lagi hef ég áhyggjur af því að tæplega þúsund manns kann að meta þennan hatursfulla pistil samkvæmt þjóðarspeglinum Facebook. Ímyndið ykkur aðeins að verið væri að tala um að berja samkynhneigt fólk eða börn innflytjenda með naglaspýtum – allt í gríni auðvitað. En hversu mörgum myndi líka það?

P.s. Myndin að ofan var hluti af auglýsingaherferð frá heilbrigðistryggingafélagi í Bandaríkjunum fyrir tveimur árum.

Margskonar áreiti dynja á börnum og unglingum nú til dags sem hafa slæm áhrif á líkamsmynd þeirra. Þau eru alin upp í samfélagi sem lofar grannan vöxt en lítur fitu neikvæðum augum. Hvert sem litið er eru skilaboðin “vertu grannur!” og lítið tillit tekið til þess að við erum mismunandi vaxin frá náttúrunnar hendi.

Það er mikilvægt að taka afstöðu gegn þessum skilaboðum og ýta undir jákvætt viðmót ungmenna til líkama síns. Samband barns við líkama sinn skiptir miklu fyrir líðan þess og heilsu. Rannsóknir hafa t.d. sýnt að slæm líkamsmynd tengist margvíslegum geðrænum vanda, svo sem átröskunum, þunglyndi og jafnvel sjálfsvígstilraunum meðal ungmenna.

Einnig hefur komið í ljós að líkamsmynd hefur áhrif á heilsu þeirra og lífsvenjur. Unglingar sem hafa jákvætt viðhorf til líkama síns hugsa betur um sig, hreyfa sig meira og þyngjast minna með árunum en þeir sem hafa neikvætt viðhorf til eigin líkama. Það ætti því að vera sjálfsagður hluti af heilsueflingu meðal barna og unglinga að stuðla að jákvæðu sambandi þeirra við líkama sinn, hvort sem þau eru grönn eða feit, og vinna gegn neikvæðum viðhorfum, stríðni og fordómum vegna holdafars.

Hér á eftir fara nokkur góð ráð til þess að efla líkamsmynd barna og unglinga:

1. Allir eru öðruvísi

Kenndu barninu þínu að fjölbreytileiki í líkamsvexti sé eðlilegur. Alveg eins og við erum mismunandi á litinn, höfum ólíkt andlitsfall, hárlit og augnlit, þá erum við líka mismunandi í laginu. Þetta er einföld staðreynd sem þarf að virða.

2. Útrýmum fordómum

Kenndu barninu þínu að það sé ekki rétt að stríða eða tala illa um aðra vegna þess hvernig þeir líta út. Fordómar vegna holdafars og útlits eru jafn slæmir og skaðlegir og aðrir fordómar.

3. Elskaðu líkama þinn

Talaðu jákvætt um líkama þinn og hugsaðu vel um hann. Aldrei tala illa um vaxtarlag þitt svo barnið þitt heyri. Lærðu að þykja vænt um líkama þinn þótt hann sé ekki fullkominn og þannig lærir barnið þitt að bera virðingu fyrir sínum líkama. Vertu góð fyrirmynd.

4. Hafnaðu megrunarmenningunni

Hugsaðu þig tvisvar um áður en þú kaupir tískublöð eða tímarit sem innihalda megrunarboðskap. Ræddu opinskátt um óraunhæf útlitsviðmið í samfélaginu og bentu á að allir séu jafnir óháð líkamsvexti. Storkaðu fordómum vegna holdafars hvenær sem þú rekst á þá og skapaðu andrúmsloft mannúðar og virðingar fyrir öllu fólki.

5. Kenndu barninu þínu að líkami þess sé góður líkami

Líkamsmyndin er hluti af sjálfsmynd okkar. Kenndu barninu þínu að vera stolt af sínum sérkennum. Aldrei segja neitt neikvætt um líkama barnsins og taktu hart á því ef einhver annar gerir það. Samband barnsins við líkama sinn er heilagt.

6. Hlustaðu á barnið þitt

Ef barnið lýsir áhyggjum af líkamsvexti sínum er mikilvægt að hlusta. Reyndu að komast að því hvað býr þarna að baki. Varð barnið fyrir neikvæðri reynslu nýlega? Hefur það séð eða heyrt eitthvað sem fékk það til að skammast sín fyrir líkama sinn? Sýndu barninu stuðning og ekki líta svo á að holdafar þess eða útlit sé vandamálið. Ef barnið hefur fengið neikvæð skilaboð eða höfnun vegna þess hvernig það lítur út þá er vandamálið í umhverfinu, ekki hjá barninu, og ber að taka á því í samræmi við það.

7. Hegðun en ekki holdafar

Ef þú hefur áhyggjur af lífsvenjum barnsins þíns skaltu einbeita þér að hegðun þess en ekki holdafari. Skapaðu umhverfi þar sem barnið fær næg tækifæri til að borða hollan mat og hreyfa sig sér til ánægju, hvíla sig, sofa nóg og líða vel en ekki setja þrýsting á barnið og alls ekki hvetja það til að grennast. Hvorki þú né barnið ættuð að líta á heilbrigðar lífsvenjur sem aðferð til að grennast, heldur eitthvað sem allir þurfa að gera til þess að líða vel og halda heilsu. Það skiptir mestu að upplifun barnsins verði jákvæð þannig að það hafi áhuga á því að lifa heilbrigðu lífi til langframa.

Flott myndband við frábært lag frá Caribou til að taka ykkur inn í föstudaginn. Segið svo að fegurð geti ekki verið allskonar…

Fyrir viku birtist pistill á vefsíðu tímaritsins Marie Claire þar sem höfundurinn, ung stúlka með sögu um átröskun, viðurkennir að finnast feitt fólk viðbjóðslegt. Þetta er sannarlega ekki í fyrsta sinn sem neikvæð viðhorf í garð feitra koma fram í fjölmiðlum og væntanlega ekki það síðasta þar sem yfirleitt er ekki fjallað um feitt fólk á opinberum vettvangi öðruvísi en á neikvæðan eða niðrandi hátt. Engu að síður vakti þessi pistill hörð viðbrögð sem ég verð að viðurkenna að kom pínulítið á óvart. Þetta er nefnilega í fyrsta sinn sem ég man eftir að ummæli af þessum toga veki almenna hneykslun og reiði. Þessu hef ég lengi beðið eftir.

Þegar okkur finnst ekki lengur í lagi að láta niðrandi orð falla um þjóðfélagshóp, sem litinn hefur verið hornauga, þá hefur stórt skref verið stigið í baráttu hans fyrir virðingu og mannréttindum. Eigum við að leyfa okkur að vona að slík stund sé runnin upp í baráttunni gegn fitufordómum?

Hér má lesa hina umdeildu bloggfærslu, vandræðalega afsökunarbeiðnina sem fylgdi í kjölfarið og þær þúsundir mótmælabréfa sem bárust eftir að pistillinn fór í loftið. Einnig hvet ég ykkur til að kíkja á frábært svar bloggarans Plumcake við umræddum pistli.

Þessi frábæra kona er á leið til landsins til að halda fyrirlestur á málþingi um fitufordóma sem haldið verður við Félags- og mannvísindadeild Háskóla Íslands þann 21. október næstkomandi.

Hún er höfundur bókarinnar Fat!So? og ein fjöldamargra feitra einstaklinga um heim allan sem berjast fyrir tilverurétti sínum. Þetta kann að koma mörgum spánskt fyrir sjónir, en  full þörf er á slíkri baráttu. Feitt fólk mætir fordómum nánast á öllum stigum mannlífsins, hvort sem það er í vinnu, skóla, verslun og þjónustu, heilsugæslu eða jafnvel heima hjá sér. Þetta hafa rannsóknir ítrekað staðfest. Sú lausn sem iðulega er bent á―að feitt fólk eigi bara að grenna sig―er engin lausn þar sem a) þær megrunaraðferðir sem þekktar eru leiða yfirleitt ekki til viðvarandi þyngdartaps og b) það er ekki á ábyrgð þeirra sem verða fyrir illri meðferð að breyta sér til að þóknast kvölurum sínum. Ábyrgðin er gerendanna.

Þess vegna er kallað eftir samfélagsbreytingum. Við þurfum að gera samfélagið þannig úr garði að öllum geti liðið þar vel, hvort sem þeir eru feitir eða mjóir, stórir eða litlir, ungir eða gamlir eða hvernig sem er. Veröldin er fyrir alla.

Það má heldur ekki gleyma því að þegar hópur fólks er litinn hornauga innan samfélagsins þá er það ekki bara hann sem þjáist. Öll finnum við fyrir átakanlega þeim skorti á umburðalyndi og virðingu sem almennt ríkir. Mannfyrirlitningin meiðir alla því við verðum öll hrædd um að verða fyrir henni. Þegar fyrirlitning á samkynhneigðu fólki var alsiða þá liðu allir fyrir það. Þú þurftir ekkert að vera samkynhneigður til þess að eiga á hættu hæðni, baktal eða fyrirlitningu; það var nóg að „líta út“ fyrir að vera samkynhneigður eða gera eitthvað sem mögulega gæti talist „hommalegt“. Þegar enginn má stíga á strik eru allir taugaveiklaðir.

Það sama er uppi á teningnum þegar við hötum fitu. Það er ekki bara feitt fólk sem þjáist heldur líka allir sem halda að þeir séu feitir eða eru hræddir við að verða feitir. Fitan í höfðinu á okkur getur verið jafn ógnvekjandi og sú sem er utan á líkamanum. Þegar við finnum að við megum ekki fara út fyrir rammann öðruvísi en að eiga á hættu að verða útskúfað af samferðafólki okkar þá líður öllum illa. Þess vegna græða allir á því að útrýma fordómum. Ef það tíðkast að horfa niður á ákveðna tegund af fólki, þá gætir þú verið næstur.